تبدیل دریای بزرگ آرال به یک بیابان هشداری برای بشریت

آفتاب یزد: قایق‌های زنگ زده در مویناق، ازبکستان. مویناق زمانی بندری پررونق در دریای آرال بود، اما از زمان خشک شدن دریا به شهری بیابانی تبدیل شده است.
قدم زدن کنار بقایای دریای آرال در ازبکستان مانند ورود به جهنم بود. دور تا دور این صحرا خالی از زندگی و سکنه است و به جز بوته‌های تاغ چیزی به چشم نمی‌خورد. گرد و غبار در گرمای ۴۴درجه سانتیگراد با اندک بادی از زمین برمی‌خیزد. به لبه یکی از معدود دریاچه‌های پراکنده رسیدم که از این دریای بزرگ باقی مانده است. کفش‌هایم را درآوردم و داخل آب شدم. میزان نمک آب به اندازه‌ای بود که احساس می‌کردم آب به پاهایم چسبیده است و حالت کاملاً مایع ندارد.
در نزدیکی شهر مویناق موزه‌ای محلی وجود دارد، فیلم‌های خبری سیاه و سفید و آلبوم عکس‌های خانوادگی ساکنان در این موزه از زمان‌هایی که زندگی اوضاع بهتری داشته، حکایت می‌کنند. در دوران اتحاد جماهیر شوروی، گروههای بزرگ ماهیگیران در دریا به کار ماهیگیری مشغول بودند و انواع آبزیان از جمله ماهیان خاویاری، کفشک و ده‌ها گونه دیگر از ماهیان را بر سر سفره مردمان شوروی می‌آوردند. در شهر اوکتیابر دوسپانوف، باستان‌شناسی را دیدم که در کنار سواحل آرال بزرگ شده بود و زمانی را در جوانی‌اش به یاد می‌آورد که قایق‌های ماهیگیری، کشتی‌های مسافربری و ترال‌های باری شبانه‌روز در دریا رفت و آمد می‌کردند. اما در طول دهه‌ها، مقامات شوروی رودخانه‌هایی را که به دریا می‌ریختند برای آبیاری پنبه و سایر محصولات کشاورزی منحرف کردند. چهارمین دریاچه بزرگ جهان – که منطقه‌ای تقریباً نصف دریای خزر را پوشش می‌داد – به تدریج خشک شد و دومینویی از فروپاشی اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی را ایجاد کرد. این فاجعه میتواند در سایر نقاط شکننده زیست محیطی دنیا رخ دهد؛ مگر اینکه راهمان را
عوض کنیم.
در سال ۲۰۰۷ حدود ۹۰ درصد دریا خشک شد و مویناق تبدیل به یک ایستگاه برای گردشگرانی شد که برای شگفتی از این فاجعه زیست‌محیطی بازدید می‌کردند و در کنار کشتی‌های زنگ‌زده و در شن نشسته، سلفی می‌گرفتند.
اگرچه تلاش‌ها برای زنده شدن دریا در سال‌های اخیر منجر به پیشرفت‌های کوچکی در برخی مناطق شد، اما پهنه نیلگون دریای آرال تصویری است که امروز تماما نابود شده است. دریای آرال اکنون به صحرای آرالکم تغییر نام داده است. در طول دهه‌ها، بستر دریا توسط آفت‌کش‌ها، کودهای شیمیایی و سایر آلاینده‌ها آلوده شده و انتشار این ذرات در هوا عامل ایجاد نقص‌های مادرزادی و سایر بیماری‌های مزمن در این منطقه است.
به گفته آقای دوسپانوف، با مرگ دریای آرال، مراتع و جنگل‌های غنی منطقه رو به خشکی رفتند. پرندگان، حشرات و سایر حیات‌وحشی که به دریا و اکوسیستم آن وابسته بودند نیز ناپدید شدند. انگار بدون دریا، تنوع زیستی هم یک سقوط آزاد را
تجربه کرد.

قایق‌هایی که زمانی در دریای آرال شناور بودند، اکنون در فاصله بیش از ۱۲۰ کیلومتری از آب به گل نشسته اند.
سال گذشته، پس از پیشنهاد دولت ازبکستان مبنی بر کاهش خودمختاری منطقه قره قالپاقستان، منطقه‌ای که دریای آرال در آن قرار دارد، تظاهرات مردمی آغاز شد. بسیاری از ناظران معتقدند که مشکلات اقتصادی و زیست‌محیطی مرتبط با نابودی دریا بر ناآرامیهای منطقه افزوده است.
نکته ترسناک در مورد دریای آرال این است که فجایع زیست‌محیطی مانند آن در سراسر جهان تکرار خواهد شود. ما شاهد فرار پناهندگان از سرزمین‌های غیرقابل سکونت، درگیری‌های تلخ بر سر منابع آب و شهرهایی هستیم که با افزایش سطح دریاها تهدید می‌شوند.
در ایالات متحده، دریاچه مید و دریاچه نمک بزرگ رو به خشکی می‌روند و شهرهایی مانند لس آنجلس در تلاش برای متعادل کردن نیازهای آبی خود با تغییر آب و هوا هستند. کشاورزی، استخراج نفت (به روش فرکینگ)، کاشت چمن و سایر فعالیت‌ها به سرعت سفره‌های آب زیرزمینی را در سراسر آمریکا تخلیه می‌کند. نسل بشر از آب و سایر منابع خود بگونهای استفاده می‌کند که گویا فردایی وجود ندارد، اما همانطور که ساکنان مویناق متوجه شدند، فردایی وجود داشت، اما نه آن چیزی که آن‌ها انتظارش را داشتند.
دریای آرال یک دنیای کوچک از ارتباطات عمیق اقتصادی و اجتماعی بشر با محیط زیست بود. فرهنگ و شیوه زندگی شکل گرفته در اطراف آن زاییده و هم‌زیست با این دریا بود. اما نابودی دریا باعث شد که چیزهای دیگر هم در کنار آن فرو بریزد.
دریای آرال به مثابه یک هشدار تلخ است، هشداری درباره آنچه که میتواند از غرور زیست محیطی بشریت ناشی شود. اگر این راه را ادامه دهیم و منتظر باشیم تا افراد دیگری چاره‌ای بیندیشند یا اجازه دهیم منافع اقتصادی کوتاه مدت مانع شود، ممکن است خودمان را مانند ساکنان مویناق ببینیم که به بازدیدکنندگان می‌گویند: «خانه ما زمانی چقدر زیبا بود!»
منبع: نیویورک تایمز