آفتاب یزد – گروه گزارش: دستگاه گوارش انسان یک مجموعه از تعدادی اندامهای ضروری بدن است که در کنار هم با هدف تولید انرژی از مواد غذایی دریافت شده و فراهمسازی مواد مغذی اساسی برای تغذیه بدن، فعالیت میکنند. تصور اکثر مردم این است که تنها دو عضو معده و روده مشمول دستگاه گوارش میشوند […]
آفتاب یزد – گروه گزارش: دستگاه گوارش انسان یک مجموعه از تعدادی اندامهای ضروری بدن است که در کنار هم با هدف تولید انرژی از مواد غذایی دریافت شده و فراهمسازی مواد مغذی اساسی برای تغذیه بدن، فعالیت میکنند. تصور اکثر مردم این است که تنها دو عضو معده و روده مشمول دستگاه گوارش میشوند حال آنکه این دستگاه در بدن انسان پیچیدگی زیادی دارد و ارتقای سلامت آن بسیار حائز اهمیت است. اگر فردی نسبت به سلامت دستگاه گوارش خود بیاهمیت باشد، ممکن است در هضم و گوارش غذا با مشکلاتی برخورد کند و در نتیجه مواد مغذی کمتری توسط بدنش جذب شود و مشکلات جدی را برای فرد ایجاد میشود لذا با توجه به اهمیت موضوع آفتاب یزد در اینباره با دکتر سید محمود اسحاق حسینی، فوق تخصص بیماریهای گوارش و کبد و دبیر جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران گفتگو کرده است.
در ابتدا آقای دکتر اسحاق حسینی در مورد کرونا و مشکلات پیرامون که ارگانهای مختلف بدن ایجاد میکند، بفرمایید.
به طور کلی باید گفت که کرونا باعث شد که خیلی از بیماریهای داخلی آشکار شود. بهعنوان مثال خیلیها قبل از اپیدمی کرونا پیش دیابتیک بودند و بعد از کرونا به دلیل مصرف کورتن و برخی داروها اکنون متاسفانه مبتلا به دیابت شده اند. تعداد موارد مبتلا به دیابت که در طول مدت اپیدمی کرونا شناسایی و ویزیت کردیم، خیلی بیشتر از دوران قبل از کرونا بوده است. البته موارد شناسایی شده تحت نظر متخصصین داخلی و فوقتخصص غدد هستند. شاید بتوان گفت در مورد سایر بیماریها از جمله امراض گوارش نیز تعداد موارد ابتلا به مشکلات گوارشی بعد از ابتلا به کرونا افزایش پیدا کرده است و حتی
در اوایل عوارض گوارشی ازجمله اسهال یا یبوست و دردهای گوارشی کووید بیشتر بود و بعد به مشکلات ریوی و سایر مشکلات تبدیل میشد. عوارض حاد در قالب گاستروآنتریت و اسهال استفراغ بروز میکرد. بیماران دچار مشکلات مزمن دستگاه گوارش از جمله کولیت اولسروز، سیروز کبدی و…، دچار تشدید بیماری و عوارض آن متعاقب ابتلا به کرونا شدند. کرونا همچنان وجود دارد و عوارض دراز مدت آن باقی خواهد ماند حتی برخی عوارض آن ناشناخته است و شاید در آینده بروز پیدا کند که از جمله به عوارض سیستم اعصاب مرکزی و مشکلات روحی روانی میتوان اشاره کرد. کرونا خوشبختانه کنترل شده ولی باید همیشه مراقب بود چون این ویروس در محیط زندگی و اجتماع وجود دارد. تغییرات اجابت مزاج و موارد ابتلا به کبد چرب و حتی بروز زخمهای گوارش نیز از پیامدهای ابتلا به کرونا است و با قاطعیت میتوان گفت که از دهان تا مقعد عوارضی را ایجاد کند ولی هر چه باشد قابل کنترل خواهد بود. با وجود کنترل اپیدمی و درمان هنوز برخی افراد بیاشتها هستند و یا مزه غذا یا بوها را متوجه نمیشوند. ابتدا تصور میشد این عوارض کوتاه مدت است و بر طرف میشود و حتی به برخی بیماران قول بازگشت چشایی و بویایی بعد از شش ماه داده بودیم ولی هنوز محقق نشده و برخی حواس از دست رفته با گذشت ماهها و سالها بازنگشته است و هنوز سوالات فراوانی در مورد کرونا وجود دارد.
در مورد اپیدمیولوژی انواع شایع بیماریهای دستگاه گوارش توضیح دهید.
متاسفانه از ابتدا قرن بیست و یکم، بیماریهای دستگاه گوارشی خیلی افزایش پیدا کرده است. ریفلاکس یکی از شایعترین مشکلات گوارشی در دو دهه اخیر است به گونهای که با اطمینان میتوان گفت از هر چهار نفر یک نفر دچار ریفلاکس یا بازگشت محتویات معده به مری است که به شیوه تغذیه ارتباط نزدیک دارد. چاقی مشکل شایع دیگری است، به گونهای که حدود شصت درصد جامعه کشور دچار اضافه وزن و چاقی هستند و این مشکل نه تنها در شهرها بلکه در روستاها نیز شایع است. کبد چرب نیز شیوع بالایی پیدا کرده و اگر جلوی آن را نگیریم در طول دهه آینده تبدیل به سیروز کبدی و نارسایی کبد میشود که نهایتا نیاز به پیوند خواهد داشت. مشکل دیگر زخمهای دستگاه گوارش (زخم معده) است که خوشبختانه تحت کنترل قرار دارد. هپاتیت بی، که خوشبختانه در کشور تحت کنترل است و هپاتیت سی که تحت درمان است. البته بیماریهای کولیت اولسروز و سندروم روده تحریکپذیر به دلیل شیوه نادرست تغذیه ای، استرس و زندگی ماشینی افزایش یافته است و در مجموع میتوان گفت که بیماریهای دستگاه گوارش از آغاز قرن بیست و یکم، دوبرابر شده است و با این حجم بیماری نیاز به پزشکان متخصص داخلی و فوق تخصص برای آینده در حجم بیشتری نیاز است و اگر عوارض این بیماریها کنترل نشود با مشکلات بیشتری روبرو خواهیم شد. به عنوان مثال اکنون سه درصد شیوع کبد چرب داریم ولی همین سه درصد اگر مراقبت و کنترل نشود به سیروز کبدی و در نهایت پیوند کبد و هزینههای بیشتر منجر خواهد شد. از هر سه نفر یک نفر به درجاتی از کبد چرب مبتلا است و این رقم بالایی برای آینده محسوب میشود که اگر خود خبر نداشته و بیتوجهی شود پیامدهای بدی خواهد داشت. تقریبا اغلب بیماریهای گوارشی به نوع و نحوه تغذیه ارتباط دارد و چه بخواهیم یا نخواهیم طی دهههای اخیر از غذاهای سنتی به فست فود و سرخ کردنی با چربی فراوان گرایش پیدا کردیم. غذاهای چرب علاوه بر اینکه موجب ریفلاکس میشود مضرات دیگری دارد؛ شیوع سرطانها نیز با خوردن غذاهای چرب و روغن و سرخ کردنی ها، استرس و سایر عوامل مرتبط است و افزایش مییابد. متاسفانه سرطان معده یکی از شایعترین انواع سرطان در کشور است ولی سرطان کولون در کشور روز افزون شده است. سرطان پانکراس نیز بدترین سرطان دستگاه گوارش محسوب میشود که متاسفانه در حال افزایش است. مصرف مواد مخدر در بروز سرطان پانکراس یا لوزالمعده نقش دارد. اثبات شده که علاوه بر دخانیات که در انواع سرطان نقش دارد، مواد مخدر نیز در بروز سرطان پانکراس نقش مهمی دارد.
درمانها ی بیماریهای گوارشی چه پیشرفتهایی داشته است؟
تکنولوژی در حال پیشرفت است. روشهای تشخیصی با بهرهگیری از ابزارهای آندوسکوپی گسترش بیشتری پیدا کرده است ولی چون بیماریها چند قدم جلوتر از اقدامات تشخیصی و غربالگری است، گرانی تجهیزات و تعرفههای پایین باعث کمتر در دسترس قرار گرفتن این تجهیزات شده و همین مسئله تاکید خواهد کرد که اگر مراکز درمانی به ویژه بیمارستانهای دولتی و دانشگاهی به اینگونه تجهیزات مجهز باشند، نتایج خوبی در تشخیص به موقع و درمان مناسب خواهد داشت. بررسیهای محققان در دنیا نشان داده است که با بهرهگیری از دستگاههای گاستروسکوپی، افرادی که در مراحل اولیه سرطان شناسایی و غربالگری شده اند، امید به زندگی دهساله و حتی بیستساله دارند. ولی متاسفانه در کشورمان افرادی وجود دارند که با تودههای شکمی بزرگ، خیلی دیر مراجعه میکنند و امید به زندگی چند ماهه بیشتر ندارند؛ حتی امید به زندگی ششماهه آنان فقط ده درصد است. هرچه وسایل تشخیصی بیشتر در اختیار باشد کمک بیشتری میتوان به هموطنان کرد. اگر حین آندوسکوپی دستگاه گوارش متوجه پولیپ
شویم و به موقع آن را برداریم از ابتلا فرد در آینده به سرطان مرگبار جلوگیری خواهیم کرد. اگر چه شیوع ابتلا به سرطان متعاقب پولیپ سه درصد بیشتر نیست ولی همین تشخیص به موقع از احتمال مرگ مبتلایان خواهد کاست. ابزار تشخیصی سرطان کولون فقط کولونوسکوپی است و اگر ابزارهای تشخیصی برای مردم در اختیار باشد هم عوارض کمتر و هم امید به زندگی بیشتر با تشخیص به موقع خواهیم داشت. بیماریها اگر زود تشخیص داده شود در دنیا ثابت شده است که هزینههای تحمیلی به نظام سلامت کشور کاهش خواهد یافت. ارزش بررسی غربالگری افراد بالای پنجاه سال کشور خیلی بالاتر این است که یک نفر به سرطان کولون مبتلا شود و به دولت یا مردم پرداخت هزینههای شیمی درمانی و… تحمیل گردد. ضرر و زیان یا هزینههای ناشی از دوری از کار که این بیماریها به اقتصاد کشور وارد میکند خیلی بیشتر است. با گذر زمان هزینه کردن برای راهاندازی اقدامات غربالگری در طول یک دهه نتایج مفید و موثر خود را نشان خواهد داد و بهره وری بالاتری خواهد داشت. تومورمارکرها در غربالگری و به خصوص شناسایی سرطان کولون خیلی نقش ندارند. اینکه تمام جمعیت کشور را تحت آزمایش خون ازنظر سرطان کولون قرار دهیم ارزشمند نیست چون ممکن است که آزمایش فرد رقمی را نشان دهد که به ظاهر مشکلی نباشد ولی در اصل فرد مبتلا شده است و بالعکس…. پس بهترین راه کولونوسکوپی است و اگر در دسترس نبود یا امکان انجام آن وجود نداشته باشد، آزمایش خون مخفی در مدفوع میتواند کمک شایانی در تشخیص اولیه سرطان کولون کند. افرادی که سابقه فامیلی دارند و یا تغییرات اجابت مزاج دارند باید نسبت به بررسیهای غربالگری دقت بیشتری کنند. به عنوان مثال با یک سونوگرافی ساده میتوان به درجات کبد چرب پی برد ولی متاسفانه در مورد کبد چرب افرادی که دیر متوجه شده یا وقتی علامت دار میشوند، این بدان معنا است که فقط حدود ده درصد از کارایی کبد باقی مانده است. باید تغذیه مناسب، ورزش، تحرک و شیوه زندگی صحیح توسط رسانهها و فضای مجازی گوشزد شود تا بتوان از ابتلا مردم به بیماریها پیشگیری کرد. متاسفانه صبحانه در حال فراموش شدن است در حالی که اگر باید حتما یک وعده غذا در طول روز بخوریم این وعده مهم، صبحانه است. صبحانه خیلی مهم است. مردم یا صبحانه کم میل میکنند و یا اصلا حذف میکنند. هرچه بدن نیاز دارد در میوهها و سبزیجات تازه یافت میشود (توصیه به مصرف انواع ارگانیک) که باید مرتب مصرف کرد. ورزش و تحرک خیلی مهم است. کم تحرکی با کرونا دامن زده شد و بخصوص در طول یک دهه اخیر شاهد کم تحرکی مردم هستیم. ورزشگاههای ما به اندازه کافی نیست و دسترسی نیز سهل الوصول نیست و یا هزینه بالایی دارد. معتقدم که لزومی به هزینه کردن برای باشگاه نیست، پیاده روی نیمساعته روی زمین صاف و مسطح در طول روز کمک فراوانی خواهد کرد (ارزانترین کار). هرچه جامعه به سمت شادی و مفرح بودن برود، آمار بیماریها کمتر خواهد شد. هرچه استرس بیشتر به جامعه تزریق شود، بدان معناست که بیماری به جامعه اضافه میکنیم. نکته مهم اینکه اغلب بیماریها امروزه اگر به موقع تشخیص داده شوند قابل درمان خواهند بود. مخصوصا در مورد سرطانها دیدگاهها و راهکارهای درمان موثر و مناسب آن تفاوت پیدا کرده است.
با توجه به این نکته که رشته تخصص داخلی با وجود این که پایه بسیاری از رشتههای فوق تخصصی است چرا کمتر مورد توجه است؟
عوامل مختلفی در این مسئله نقش دارد. استادان من اغلب فقط تخصص داشتند ولی با راهاندازی رشتههای فوق تخصصی و فلوشیپ در ایران و جهان، اکثرگرایشها به سمت دورههای تکمیلی جلب شد. طی سالیان اخیر وضعیت اقتصادی کشور به گونهای شد که جوانان کشور به سمت رشتههای درآمدزا سوق پیدا کردند. رشتههایی مانند رادیولوژی و چشم پزشکی و… ولی در آن دوران که من به رشته تخصص داخلی وارد شدم این رشتهها حتی ظرفیتهای خالی داشت و شاید با اصرار دستیار تخصص پذیرش میشد. رشتههای چشم پزشکی، رادیولوژی، پوست، گوش حلق بینی، امروزه مخاطبان فراوانی دارد ولی در اصل نباید انگیزههای مادی موجب گرایش باشد. نباید از جنبه معنوی رشتهها پزشکی غافل شد و جنبههای مادی را برای تحصیل مد نظر قرار داد. از سوی دیگر عزیزانی که به رشته طب داخلی گرایش پیدا کردهاند افرادی خاص و بسیارعلاقهمند خدمت به همنوعان هستند. من در دوران رزیدنتی افراد موفقی را در رشته داخلی دیدم. البته در دهه اخیر استقبال کمتری از رشته طب داخلی شده است و از همه عجیبتر اینکه آقایان تمایل خیلی کمتری برای ادامه تحصیل در این رشته دارند و تقریبا اغلب متقاضیان خانمها هستند. البته جنبههای اقتصادی که در دنیا نیز حکمفرما است در میزان استقبال نقش دارد. به اعتقاد من اگر یک متخصص از دانش تخصص طب داخلی، خوب مطلع و بهرهمند باشد میواند در رشته فوق تخصصی که ادامه تحصیل میدهد موفقتر باشد. دولت، مجلس، شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارت بهداشت و سایر مسئولان باید به رشته تخصص طب داخلی و رشته تخصص زنان بیشتر توجه کنند. وقتی پایه علمی پزشکان در این رشتهها قویتر باشد بیشک افراد جامعه منفعت بیشتری خواهند برد. یک متخصص خوب در رشته طب داخلی، میتواند بیمار را به تشخیص سریع، دقیق و درمان آسانتر و کم هزینهتر برساند. سیاستگذاران کشور به ویژه وزارت بهداشت باید برنامه ریزی خود را برای حمایت و تقویت رشته تخصص طب داخلی بهبود ببخشند. حقوق و دستمزد مناسب میتواند بخشی از علل مهم در گرایش افراد به این رشته باشد. اگر چه تلاشهایی شده ولی هنوز مطلوب نیست. اگر از رزیدنتهایی که مشغول تلاش و تحصیل در مراکز درمانی کشور هستند حمایت بیشتری شود، بیشک نتایج آن مشهودتر و موثرتر خواهد بود.
اکنون اغلب مردم به دنبال درمان مشکلات خود، مراجعه به پزشکان فلوشیپ و فوق تخصص رشتههای مختلف را ترجیح میدهند. علت چیست؟
مفهوم اصلی فلوشیپ یا فوق تخصص در اصل «زیر تخصص» است. با تمام احترام به همکاران متخصص و فوق تخصص معتقدم که بطور اصولی باید ابتدا پزشک متخصص بیمار را ویزیت کند و در صورت نیاز به فوق تخصص یا فلوشیپ مربوطه ارجاع شود. متخصصان طب داخلی همه مراحل آزمونهای دشوار تحصیلی را پشت سر میگذارند ولی در زمانی که میخواهند خدمات تشخیصی و یا درمانی ارائه دهند که درآمدی نیز به همراه دارد (مانند آندوسکوپی)، متاسفانه با محدودیتهایی مواجه میشوند و دست آنان بسته خواهد شد. نباید متخصص را از ارائه خدمات آندوسکوپی و رکتوسکوپی به مردم محروم کرد بلکه باید آنان این مهارتها را داشته باشند و در هر نقطه از کشور که این امکان برای ارائه خدمت به بیماران و هموطنان وجود دارد باید موانع برداشته شود. البته سازمانهای بیمهگر هم ردپایی در این مسیر دارند که انجام آندوسکوپی و رکتوسکوپی را برای پزشکان متخصص داخلی محدود کرده و تحت پوشش بیمخای ندارند تا بدین شکل شاید هزینههای آنان کاهش یابد؛ بدین ترتیب بیمههای پایه فقط آندوسکوپی و رکتوسکوپی که توسط پزشکان فوق تخصص گوارش انجام میشود قبول دارند و تحت پوشش قرار میدهند. اگر جایگاه پزشکان حفظ شود و متولی درست داشته باشند نتایج خوبی به همراه خواهد داشت. چون سیستم ارجاع در کشور صحیح اجرا نمیشود و تعرفهها واقعی نیست، پیامدهای خوبی پیشبینی نمیشود. الان تعرفه متخصص در کشور حدود سی هزار تومان معادل تقریبی یک دلار است که موجب خجالت و تاسف خواهد بود. شاید اگر کمی بیشتر به همین نکات توجه شود جایگاه تخصص طب داخلی به عظمت سه چهار دهه قبل خود باز خواهد گشت.
آرزوی من آرزوی سلامتی برای کل جامعه است. بزرگترین نعمت الهی سلامتی است. آرزومندم که همه سالم زندگی کنند، سالم فکر کنند و سالم تصمیم بگیرند.
Saturday, 27 April , 2024