راه‌های جلوگیری از «آفت دهان کودک»

آفتاب یزد- نجمه حمزه نیا: آفت دهان کودک بیماری است که گریبان تعداد زیادی از کودکان را می‌گیرد و مشکلات زیادی را برای خود کودک و والدین او ایجاد می‌کند. وجود آفت باعث می‌شود کودک نتواند به درستی غذا بخورد و باعث ناراحتی و بیقراری آن‌ها می‌شود. اگر شما والدین کودک‌های کم سن باشید احتمالاً با این چالش روبرو شده‌اید یا خواهید شد. از این رو بهتر است در مورد این موضوع آگاهی لازم را داشته باشید تا در صورت بروز چنین مشکلاتی برای کودک‌تان بتوانید خیلی آسان و راحت دوران درمان آن را پشت سر بگذارید لذا با توجه به اهمیت موضوع آفتاب یزد در این باره با دکتر پیام حیاتی، دندانپزشک و دکترمهدی افشاری، متخصص اطفال و دکتر علی قمری، دندانپزشک گفتگو کرده است.
دکتر حیاتی در این باره می‌گوید: آفت دهان کودکان، زخم‌ دهانی نیز نامیده می‌شود. آفت در بچه‌های زیر ۱۰ سال نادر است اما اگر داخل دهان کودک زخمی وجود دارد که به نظر می‌رسد هنگام غذا خوردن او را ناراحت می‌کند، این امکان هم است که آفت همان چیزی باشد که باعث ناراحتی کودکتان شده است لذا در این صورت باید حتما به دندانپزشک مراجعه کرده تا این مشکل هر چه سریعتر برطرف شود.
وی بیان کرد: به طور کلی آفت‌ دهانی یک زخم باز گرد و سفید یا زردی است که با هاله قرمزی احاطه شده است. آفت‌ معمولا در داخل گونه‌ها یا لب‌ها و همچنین روی زبان، لثه‌ها و نرم‌کام یعنی بافت نرم اطراف و پشت قسمت سخت سقف دهان ظاهر می‌شود. آنها معمولاً به صورت تکی بروز می‌کنند اما می‌توانند به صورت خوشه‌های کوچک نیز ظاهر شوند.
این دندانپزشک مطرح کرد: آفت‌‌های دهانی جدی نیستند اما ممکن است دردناک باشند، به ویژه هنگامی که کودک چیزی می‌خورد یا می‌نوشد یا زمانی که آفت‌‌ها لمس می‌شوند.

وی متذکر شد: آفت دهان با تبخال دهان فرق دارد و دو چیز متفاوت هستند. آفت‌ها واگیردار نیستند و در بافت‌های نرم دهان ظاهر می‌شوند. ولی تبخال‌ها ناشی از ویروس هرپس سیمپلکس هستند که مسری است و معمولاً روی قسمت بیرونی لب‌ها ظاهر می‌شوند.
دکتر حیاتی عنوان کرد: سه نوع آفت اصلی مخصوص دهان کودکان وجود دارد که عبارتند از آفت‌های کوچک تکرار شونده، آفت‌های بزرگ و آفت‌های تبخالی شکل.
این دندانپزشک ادامه داد: آفت‌های کوچک تکرار شونده، حدود هشتاد درصد آفت‌های دهانی را تشکیل می‌دهند. قطر آنها کمتر از ۵ میلی‌متر بوده و طی ۱ الی۲ هفته برطرف می‌شوند.
وی مطرح کرد: آفت‌های بزرگ، به آفت‌هایی گفته می‌شود که قطر بیش از ده میلی‌متر داشته و درمان آن هفته‌ها تا ماه‌ها زمان می‌برد و اغلب از خود جای زخم باقی می‌گذارند.
دکتر حیاتی تصریح کرد: آفت‌های تبخالی شکل نیز شامل زخم‌های ریز متعددی هستند که طی یک ماه بر طرف می‌شوند و اغلب روی زبان کودک ظاهر می‌شوند.

آفت‌های دهان ممکن است به‌ صورت ارثی به فرزندان انتقال یابد
این دندانپزشک اذعان داشت: اگرچه آفت‌های دهان مسری نیستند اما ممکن است به‌ صورت ارثی به فرزندان انتقال یابد. هیچ‌کس دقیقاً نمی‌داند چه عاملی باعث ایجاد آفت می‌شود؛ اما به نظر می‌رسد عوامل بسیاری کودک را در معرض خطر آفت دهان قرار می‌دهد. رژیم غذایی نیز ممکن است در ایجاد آفت نقش داشته باشد.
وی افزود: کودکانی که کمبود اسید فولیک و ویتامین B12 و آهن دارند و همچنین کودکانی که آلرژی غذایی دارند به نظر می‌رسد که بیشتر در معرض ابتلا به آفت دهان قرار می‌گیرند. آفت دهان کودکان همچنین می‌تواند باعث ایجاد مشکل در سیستم ایمنی بدن شود.
دکتر حیاتی خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد آسیب‌های دهانی مانند گزش داخل لب یا حتی مسواک زدن بیش‌ازحد شدید و آسیب رساندن به پوشش ظریف داخل دهان باعث آفت دهان می‌شود. لوریل سولفات سدیم که ماده تشکیل‌دهنده‌ بسیاری از خمیردندان‌ها و دهان‌شویه‌ها است با آفت دهان ارتباط دارد و تصور می‌شود زمان بهبودی زخم‌ها را نیز افزایش دهد. حتی استرس عاطفی هم می‌تواند یک عامل باشد. پس حتما در صورت بروز این مشکل به دندانپزشک خود مراجعه کنید.این دندانپزشک ابراز داشت: نشانه‌های آفت دهان در کودکان همانند نشانه‌های بروز آفت دهان نوزادان می‌باشد لذا بهتر است به این علایم دقت کنید تا در زمان مشاهده تشخیص درستی داشته باشید.
وی ادامه داد: نشانه‌های آفت دهان در کودکان عبارتند از اینکه وسط این زخم‌های کوچک، سفید و دورشان قرمز است، اندازه آفت دهان معمولا کمتر از شش میلی‌متر است، درون لب و پشت گونه‌ها ایجاد می‌شوند، این زخم‌ها بسیار دردناک هستند و حتی گاهی بدون آنکه چیزی بخوریم، معمولا در هر نوبت یک آفت به وجود می‌آید؛ گاهی‌اوقات هم ۲ یا ۳ آفت و تب یا نشانه دیگری ندارد.دکتر حیاتی اظهار کرد: گاهی‌اوقات آفت دهان کودکان به وضعیت اورژانسی تبدیل می‌شود لذا اگر دیدید کودک حرکت نکرده یا آن‌قدر ضعیف است که نمی‌تواند بایستد، به اورژانس اطلاع دهید.
این دندانپزشک یادآور شد: اگر نشانه‌هایی مانند اینکه مواد شیمیایی در دهان، باعث زخم شوند، مشکوک بودن به کم‌آبی، اگر فرزندتان خیلی ضعیف و بیمار به نظر می‌رسد، اگر چهار زخم یا بیشتر وجود دارد، پوسته‌های خونی روی لب‌ها وجود دارد، لثه‌ها قرمز، متورم و حساس هستند، زخم و آفت روی قسمت بیرونی لب هم دیده می‌شود، روی لثه، کنار دندانی که درد می‌کند، زخم می‌بینید، کودک تب دارد یا صورتش متورم شده است، گره لنفاوی بزرگی زیر فک ایجاد شده است، آفت پس از مصرف دارو شروع شده است، باید سریعا به پزشک مراجعه کنید.
وی بیان کرد: درمان آفت دهان مناسب هر کودک، بر اساس عوامل مختلفی تعیین می‌شود که عبارتند از سن، سلامت عمومی و سابقه دارویی کودک، شدت بیماری، قدرت تحمل کودک در مقابل داروها و درمان‌های خاص، طول دوره بیماری و نظر شخصی والدین.
دکتر حیاتی می‌گوید: هدف از درمان آفت دهان، کاهش شدت علائم آن است. از آنجایی ‌افت دهان، ویروسی یا میکروبی نیست، هیچ آنتی‌بیوتیک و داروی ضد ویروسی روی آن اثر ندارد،
این دندانپزشک گفت: درمان‌های مختلفی را می‌توان برای کودکان مبتلا به آفت دهان در نظر گرفت به طورمثال استفاده از دهان‌شویه جهت کاهش سریع درد و التهاب اطراف آفت دهان، می‌تواند مفید واقع شود.
وی افزود: یک تکه یخ به کودک بدهید که آن را بمکد، این امر به کاهش درد و التهاب آفت‌ دهان کمک می‌کند زیرا سرمای یخ جریان خون را آهسته نموده و از رسیدن خون به این زخم‌ها درون دهان جلوگیری کرده و در نتیجه، باعث کاهش درد و ورم آن می‌شود.
دکتر حیاتی ادامه داد: کورتیزون موضعی بخش اصلی درمان آفت دهان کودکان را تشکیل می‌دهد و می‌تواند به ‌طور موضعی روی سطح داخلی دهان مالیده شود و برای اغلب کودکان موثر است. کورتیزون در قالب دهانشویه، اسپری و قرص‌های قابل انحلال کوچک در دسترس است. داروهای بی‌حسی موضعی مانند بنزوکائین و لیدوکائین نیز برای کاهش درد قابل استفاده هستند البته حتما برای استفاده از داروها نظر پزشک را هم مطلع شوید.
این دندانپزشک توصیه کرد: اگر دهان کودک آفت زده باشد، می‌توانید از دهانشویه، اسپری یا آبنبات‌های مکیدنی بدون قند مخصوص گلو برای بی‌حسی و کاهش درد کودک استفاده نمایید، بخصوص اگر قبل از غذا مصرف شوند، اثر آنها بیشتر خواهد بود.وی مطرح کرد: در صورت سخت و دردناک بودن فرآیند مسواک زدن برای کودک، می‌توانید از ژل، اسپری و دهانشویه‌های بی‌حسی فاقد الکل (مثل کلروهگزیدین گلوکونات) برای کاهش عفونت ثانویه و کنترل سطح جرم و پلاک روی دندان کودک استفاده نمایید. دهانشویه تتراسیکلین نیز برای برخی از انواع آفت دهان می‌تواند مفید باشد.دکتر حیاتی بیان کرد: پماد محافظ روی آفت دهان کودک سدی تشکیل می‌دهند و از مجاورت زخم دهان با مواد تحریک‌کننده جلوگیری می‌کند. این پماد، روی زخم یک مانع مکانیکی تشکیل داده و از آن در مقابل عفونت ثانویه و تحریک بیشتر محافظت می‌کند. این مواد در قالب پماد یا قرص‌های قابل انحلال موجود هستند.
این دندانپزشک گفت: مکمل‌ زیر زبانی ویتامین B12 حتی در افرادی که کمبود ویتامین B12 ندارند، از بروز آفت‌های دهانی تکرار شونده جلوگیری به عمل می‌آورد.
وی ادامه داد: جهت درمان آفت دهان میزان مکمل آهن مورد نیاز کودک یا اصولاً لزوم اضافه کردن آن به رژیم غذایی او، باید زیر نظر پزشک معالج و در صورت تشخیص کمبود آهن در کودک انجام گیرد.
دکتر حیاتی می‌گوید: از دادن غذاهایی که آفت دهان را تحریک و تشدید می‌کنند، به‌خصوص غذاهای تند، شور یا اسیدی که باعث تحریک بیشتر دهان می‌شوند به کودک خودداری نمایید.
این دندانپزشک مطرح کرد: بهداشت مناسب دهان و دندان و استفاده از خمیردندان درمانی بدون سدیم سولفات می‌تواند از عفونت ثانویه و تشکیل جرم و پلاک روی دندان کودک جلوگیری به عمل آورد.
وی اظهار کرد: درمان‌های خانگی آفت دهان بدین صورت است که میزان مصرف آب آشامیدنی و مایعات را در کودک افزایش دهید، برای درد و تب می‌توانید به او استامینوفن دهید، با چوب پنبه آغشته به نیترات نقره سطح روی آفت را بسوزانید و به کودک خود در کاهش میزان استرسش کمک نمایید.دکتر حیاتی خاطرنشان کرد: با رعایت نمودن نکات بهداشتی به راحتی می‌توانید از بروز آفت دهان کودک جلوگیری کنید زیرا پیشگیری بسیار راحت‌تر از درمان آن است. از طرفی عواملی که باعث تشدید آفت دهان کودک می‌گردد، می‌توان به آلوده بودن سینه مادر، آلوده بودن پستانک نوزاد، سر شیشه شیر نوزاد و قاشق غذا خوری او اشاره نمود اما اگر روز به روز آفت دهان کودک بیشتر گردد باعث کاهش وزن در نوزاد می‌گردد. در این مواقع متخصصان نوزاد، برای کودک دارو‌های ضد قارچی تجویز می‌کنند.
این دندانپزشک ابراز داشت: درصورت بروز آفت دهانی بهتر است که به پزشک متخصص مراجعه نمایید تا پس از معاینه و تشخیص بیماری، برای شما و نوزاد شما داروی
ضد قارچ تجویز کند. در صورتی که به نوزاد خود با شیشه شیر می‌دهید، پس از هر باری که نوزاد شیر می‌خورد، سر شیشه یا پستانک را به خوبی بشویید. یکی از مواردی که از رشد قارچ جلوگیری می‌کند،
نگه داری شیر درون یخچال است.
وی گفت: با رعایت برخی نکات، آفت دهان نوزاد شما هرچه سریع‌تر بهبود پیدا کند که شامل اجتناب از دادن غذای گرم به کودک، غذا را بیش از حد تند نکنید زیرا می‌تواند زخم‌ها را تحریک کند، استفاده از برس‌های نرم برای دندان ها، اگر زخم یک یا دو هفته یا حتی چند ماه ادامه پیدا کرد، با پزشک خود مشورت کنید، اگر زخم همراه با تب بالا باشد، نیاز به مراجعه به پزشک است، سعی کنید از استرس جلوگیری کنید و از مصرف غذاهای آلرژیک مانند شکلات، پرتقال، آجیل و
گوجه فرنگی جلوگیری کنید.

اصلاً مشخص نیست که علت آفت‌ چیست
در ادامه نیز دکتر افشاری در اینباره خاطرنشان کرد: به طور کلی آفت‌ دهانی یک زخم باز گرد و سفید یا زردی است که با هاله قرمزی احاطه شده است. آفت‌ اغلب در داخل گونه‌ها یا لب‌ها و همچنین روی زبان، لثه‌ها و نرم‌کام یعنی بافت نرم اطراف و پشت قسمت سخت سقف دهان ظاهر می‌شود و معمولاً به صورت تکی بروز می‌کنند اما می‌توانند به صورت خوشه‌های کوچک نیز ظاهر شوند.
وی ابراز کرد: آفت‌‌های دهانی ممکن است دردناک باشند، به ویژه هنگامی که کودک چیزی می‌خورد یا می‌نوشد یا زمانی که آفت‌‌ها لمس می‌شوند. آفت دهان با تبخال دهان فرق دارد و دو چیز متفاوت هستند. آفت‌ها واگیردار نیستند و در بافت‌های نرم دهان ظاهر می‌شوند. تبخال‌ها ولی ناشی از ویروس هرپس سیمپلکس هستند که مسری است و معمولاً روی قسمت بیرونی لب‌ها ظاهر می‌شوند.
این متخصص اطفال اظهار کرد: پزشکان می‌گویند در واقع اصلاً روشن و مشخص نیست که علت آفت‌ چیست. آفت معمولاً در اعضای خانواده‌ دیده می‌شود بنابراین به نظر می‌رسد که زمینه ارثی برای آن وجود داشته باشد. برخی افراد وقتی در معرض استرس هستند بیشتر مستعد ابتلا به آفت دهان می‌شوند.وی ادامه داد: آفت ممکن است پس از وارد شدن جراحت به دهان مثل بریدگی در پوست به خاطر یک پروسه درمانی دندان‌پزشکی یا گاز گرفتن زبان یا گونه ظاهر شود. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد آلرژی غذایی، عفونت‌های ویروسی و نقص رژیم غذایی، به ویژه دریافت نکردن مقدار کافی آهن، اسید فولیک، روی یا B۱۲ می‌توانند باعث بروز آفت شوند.
دکتر افشاری عنوان کرد: اگر مطمئن نیستید که زخم دهان کودک شما آفت است یا خیر یا اگر زخم بیشتر از یک هفته باقی ماند، حتماً او را برای تشخیص پیش پزشکش ببرید. همچنین اگر کودکتان هر گونه علائم دیگری مانند راش، گره‌های لنفاوی متورم یا تب دارد یا اگر آفت‌ها نوشیدن مقدار کافی مایعات را برای کودک دشوار کرده است، به پزشک مراجعه کنید. به علاوه، اگر به نظر می‌رسد که کودک مکرراً دچار آفت می‌شود نیز با پزشک در این مورد صحبت کنید.
این متخصص اطفال اشاره کرد: آفت‌های دهان تقریباً همیشه خود به ‌خود و اغلب در عرض یک هفته تا ده روز از بین می‌روند، گرچه آفت‌های بزرگ ممکن است مدت طولانی‌تری باقی بمانند و درد این مشکل هم معمولاً طی سه یا چهار روز فروکش می‌کند.
وی عنوان کرد: راهکارهای درمانی آفت دهان مختلف است به طور مثال اگر کودکتان غذاهای کمکی می‌خورد، خوردن مواد غذایی سرد یا یخ‌زده مثل بستنی یخی هم ممکن است مانند تأثیر اعمال یخ روی آفت را داشته باشد و در بهبودی مفید باشد. غذای داغ، پرادویه‌ یا مرکبات به کودکتان ندهید، زیرا باعث می‌شود که درد دهانش بیشتر شود.
دکتر افشاری افزود: جهت درمان آفت دهان، مصرف یک ژل یا کرم مخصوص دندان درآوردن را هم با تأیید پزشک امتحان کنید، اما آن را با ملایمت استفاده کنید، زیرا لمس کردن آفت می‌تواند دردناک باشد.
این متخصص اطفال ادامه داد: جهت درمان مقداری شیر منیزیم یا منیزیم هیدروکساید روی آفت بزنید و این کار را سه تا چهار بار در روز برای تسکین ناحیه و کمک به بهبود آن انجام دهید.
وی گفت: اگر کودکتان به دلیل بروز آفت دهان واقعاً ناراحت به نظر می‌رسد، از پزشک خود در مورد دادن دز مناسبی از یک مسکن بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن سؤال کنید اما هرگز به کودک خود آسپرین ندهید، زیرا می‌تواند یک بیماری نادر اما مرگبار به نام سندرم ری در کودکان مبتلا به بیماری ویروسی ایجاد کند.

آستانه تحمل کودکان نسبت به آفت‌های دهانی بسیار پایین می‌باشد
در ادامه نیز دکتر قمری در اینباره ابراز داشت: آفت یک بیماری نسبتا شایع در بافت‌های نرم دهانی می‌باشد که به صورت؛ زخم‌هایی قرمز، توام با سوزش زیاد و دردناک نمایان می‌شود.
وی اظهار کرد: از جمله علت‌های شایع در ایجاد آفت‌های دهانی می‌توان به بروز استرس و تنش‌های روحی اشاره کرد البته باید گفت برخی از شرایط که برای افراد بزرگسال استرس زا نیستند، می‌توانند منجر به ایجاد تنش و استرس در کودکان شوند. به خاطر داشته باشید؛ کودک با قرار گرفتن در شرایطی مانند جابجایی مکانی (دور شدن از دوستان و دلبستگی‌هایش)، دلگیر شدن از دوستان خود در محیط آموزشی و یا تفریحی مانند مهد کودک، مشاجره‌ لفظی خیلی جزئی و کوتاه بین والدین و…دچار استرس می‌شود.
این دندانپزشک افزود: سرماخوردگی،کاهش قدرت سیستم ایمنی بدن و عوامل ارثی و ژنتیکی نیز از دیگر عواملی هستند که ممکن است سبب بروز آفت دهان در کودک کرد. وی می‌گوید: آستانه تحمل کودکان نسبت به آفت‌های دهانی (که معمولا زخم‌هایی دردناک هستند)، بسیار پایین می‌باشد تا جایی که ممکن است کودک میلی به غذا خوردن نداشته باشد و ترجیحا تنها از نوشیدنی‌های خنک استفاده کند زیرا تماس ماده‌ غذایی و چاشنی‌های مورد استفاده در آن، با آفت‌های دهان باعث ایجاد درد در دهان کودک می‌شود لذا به همین دلیل است که کودکان مصرف نوشیدنی‌های خنک (که گاها باعث بی‌حسی جزئی در محل آفت می‌شوند) را خوشایند می‌دانند.
دکتر قمری خاطرنشان کرد: با ادامه روند عدم بهبود آفت دهان درکودک و مختل شدن برنامه‌ غذایی کودک به دلیل بروز درد شاهد تضعیف سیستم ایمنی بدن وی خواهیم بود و متاسفانه با وارد شدن کودک به سیکل معیوب غذایی تعداد آفت‌های دهانی او بیشتر می‌شوند، تمایل به مصرف غذا در کودک به طور چشمگیری کاهش می‌یابد و در نتیجه سیستم ایمنی بدن او رفته رفته ضعیف و ضعیف‌تر می‌شود.این دندانپزشک اضافه کرد که در برخی موارد شدت عوارض آفت دهان به قدری می‌باشد که کودک با کاهش وزن رو به رو می‌شود.
وی توصیه کرد: روش‌های خانگی مختلفی به منظور تسریع روند بهبود آفت‌های دهانی در کودکان و کمک به رفع عوارض ناشی از آن وجود دارد که شایع‌ترین آن عبارتند از استفاده از غذاهای بدون ادویه و مصرف مواد غذایی کم نمک (در واقع هیچ گونه چاشنی و ترشی در مواد غذایی مورد استفاده‌. کودک استفاده نشده باشد.) و دمای غذا مناسب باشد (نه خیلی گرم و نه خیلی سرد).دکتر قمری اضافه کرد: اگر اندازه ی زخم‌های دهانی در کودک بزرگ باشد و وی حتی میل به مصرف غذاهای بدون چاشنی نداشته باشد، لازم است با مراجعه به دندانپزشکی کودکان، ژل‌های بی‌حس‌کننده را تهیه نمایید. ده دقیقه قبل از مصرف غذا، ژل‌های بی‌حس‌کننده را با استفاده از گوش پاک کن روی آفت‌های دهانی بمالید.این ژل‌ها باعث ایجاد بی‌حسی جزئی آفت‌های دهانی می‌شوند و کودک می‌تواند به راحتی مواد غذایی را مصرف نماید و دچار ضعف در سیستم ایمنی خود نشود.در این حالت؛ شاهد تسریع روند بهبود زخم‌های دهانی ناشی از آفت خواهیم بود.
این دندانپزشک اذعان داشت: همانطور که گفته شد کودک مبتلا به زخم‌های دهانی، استفاده از نوشیدنی‌های خنک را ترجیح می‌دهد. بنابراین توصیه‌ ما به والدین این است؛ این نوشیدنی‌ها را از میوه‌های طبیعی تهیه نمایید.استفاده از آب مرکبات شیرین مانند (آب لیمو شیرین و آب پرتقال شیرین) که منبع غنی از ویتامین C هستند و برای تقویت سیستم ایمنی بدن کودک بسیار مفید می‌باشند. وی تصریح کرد: لازم به ذکر است که هیچگونه درمان قطعی برای آفت‌های دهانی در کودکان وجود ندارد و فقط با استفاده از روش‌های درمانی گفته شده می‌توان علائم آفت دهان در کودکان را کنترل نمود و به تسریع روند بهبود آن کمک کرد. پروسه‌ زمانی مورد نیاز برای رفع آفت‌های دهانی در حالت ایده آل حدود هفت الی ده روز می‌باشد.دکتر قمری در پایان گفت: به خاطر داشته باشید عدم رعایت نکات گفته شده باعث کند شدن روند ترمیم و بهبود زخم‌های دهانی خواهد شد و بالعکس توجه و مد نظر قرار دادن روش‌های بیان شده به بهبود هرچه سریع‌تر آفت دهانی کودک، کمک می‌کند.