آفتاب یزد – گروه گزارش: طب فیزیکی و توانبخشی یک رشته پزشکی تخصصی بالینی است که به پیشگیری، تشخیص، درمان و توانبخشی بیماریهای مختلف می‌پردازد. استفاده از وسایل و مواد فیزیکی در درمان بیماری‌ها ریشه در تاریخ بشر دارد اما توجه روزافزون به این نوع درمان و گسترش اطلاعات علمی در این زمینه باعث شد […]

آفتاب یزد – گروه گزارش: طب فیزیکی و توانبخشی یک رشته پزشکی تخصصی بالینی است که به پیشگیری، تشخیص، درمان و توانبخشی بیماریهای مختلف می‌پردازد. استفاده از وسایل و مواد فیزیکی در درمان بیماری‌ها ریشه در تاریخ بشر دارد اما توجه روزافزون به این نوع درمان و گسترش اطلاعات علمی در این زمینه باعث شد از سال ۱۹۴۷ بورد تخصصی رشته طب فیزیکی و توانبخشی در آمریکا تصویب شود. در حال حاضر طب فیزیکی و توانبخشی شامل سه بخش طب توانبخشی، طب فیزیکی و الکترودیاگنوز است. متخصصین طب فیزیکی به کمک سایر اعضای تیم توانبخشی به بیمار کمک می‌کنند تا به زندگی عادی بازگردد و کیفیت زندگی وی افزایش یابد لذا با توجه به اهمیت موضوع آفتاب یزد در اینباره با دکتر سید منصور رایگانی، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، رییس انجمن علمی طب فیزیکی، توانبخشی ایران گفت و گو کرده است.

آقای دکتر رایگانی در ابتدا درباره رشته تخصص خویش صحبت کنید.
اکنون این رشته تخصصی طب فیزیکی و توانبخشی جزو پنج رشته برتر در میان رشته‌های مورد انتخاب رزیدنتی برای ادامه تحصیل در کشور است. شاید یکی از دلایل گرایش به این رشته آن باشد که طیف و تنوع ارائه خدمات در گروه‌های مختلف سنی در آن بالا است و با وجود درگیری کمتر با موارد حاد و اورژانسی فرصت ارائه خدمات متنوع برای تشخیص، درمان و توانبخشی بیماران را مهیا می‌کند. هر قسمت از این رشته قابلیت کار برای گروه هدف خود را دارد. می‌توان بنا به شرایط بیماران نیازمند به خدمات تشخیصی مانند الکترودیاگنوز، بیماران مبتلا به دردهای اسکلتی عضلانی خدمات طب فیزیکی و بیماران مبتلا به سکته مغزی، ام. اس، ضایعات نخاعی، میوپاتی، پارکینسون، قطع عضو و موارد مشابه در اطفال و بزرگسالان خدمات توانبخشی را ارائه داد. همه عوامل دست به دست هم میدهد که رشته تخصصی طب فیزیکی وتوانبخشی جاذبه‌های خاص خود را داشته باشد تا افراد بنابه ویژگیهای فردی و گرایشات حرفه‌ای این رشته را انتخاب کنند. شاید مجموعه‌ای از این دلایل باعث شد که من هم به این رشته گرایش پیدا کنم. خوشبختانه اکنون در یازده دانشگاه علوم پزشکی سراسر کشور دوره تخصصی دستیاری (رزیدنتی) رشته طب فیزیکی و توانبخشی برقرار است و هیچ وقت ظرفیت دستیاری این رشته خالی نمی‌ماند و رشته‌ای رقابتی محسوب شده است. طب توانبخشی، طب فیزیکی یا در اصطلاح کامل طب فیزیکی و توانبخشی که در ایران با این عنوان بین مردم شناخته شده است، بعد از جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۸ بورد تخصصی این رشته بطور رسمی در آمریکا پایه‌گذاری شد و بیش از هفتاد سال است که به عنوان یک رشته تخصصی مستقل شناخته شده است؛ در زمینه طب فیزیکی و توانبخشی در گذشته فعالیت‌های وجود داشت و حتی در کشورهای اسکاندیناوی پزشکان از ابزار و تجهیزات فیزیکی لازم و مرسوم برای درمان استفاده می‌کردند. بعضی افراد بدون اینکه پزشک باشند کارهای حرکت درمانی، نرمش و ورزش برای افراد توصیه می‌کردند اما بطور رسمی بعد از جنگ جهانی دوم این موضوع جدی‌تر پیگیری شد. چند عامل موجب جلب توجه و استقلال این رشته بود؛ یکی شیوع بیماری فلج اطفال و افزایش میزان معلولیت ها، نکته دیگر جنگ جهانی دوم و معلولیت‌های مختلف مجروحان ناشی از جنگ مانند، ضایعات نخاعی، ضربات مغزی و آسیب یا قطع اندام‌ها بود که موجب احساس نیاز بیش از پیش برای ایجاد یک تخصص جهت رسیدگی به این افراد گردید. از آن زمان به بعد این رشته یک سیر پیش رونده داشت به گونه‌ای که با گذشت هر دهه شاهد تحولات چشمگیری بودیم.

اساس و پایه ‌های رشته تخصصی طب فیزیکی و توانبخشی چیست؟
اگر بخواهیم از ستون‌های این رشته نام ببریم باید به حیطه الکترودیاگنوز اشاره کرد که یکی از حیطه‌های مهم برای تشخیص بیماری در بیماران دچار ضعف و اختلالات عصب و عضله و انواعی از بیماری‌های مختل کننده حرکت هستند که منشا و علت بروز آن یا در عضله یا در عصب و یا در نخاع و مغز است. یکی از راه‌های تشخیص بیماری و تعیین منشاء بروز آن استفاده از ابزار تشخیصی الکترودیاگنوز است. ضعف در اندام، گزگز یا مورمور شدن اندام ها، لاغری اندام و یا عدم تعادل حاکی از بیماری‌های مختلفی در بدن است که برای تشخیص افتراقی و رسیدن به نتیجه نهایی از را ه‌های مختلفی می‌توان بهره گرفت که یکی از این مسیر‌های تشخیصی تکنیک الکترودیاگنوز و گرفتن نوار عصب و عضله است که دو گروه تخصصی یعنی نورولوژیست‌ها یا همان متخصصان مغز و اعصاب و متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی برای تشخیص بیماری‌ها بطور معمول استفاده میکنند؛ . البته پزشکان تخصص‌های دیگر مانند ارتوپدی، جراحی اعصاب، روماتولوژی و دیگران هم در صورت لزوم برای تایید در تشخیص، بیماران را جهت انجام بررسی‌های الکترودیاگنوز ارجاع میدهند که با بررسی لازم میتوان به محل اصلی بروز مشکل پی برد و متوجه شد علت اصلی بروز این علائم کجاست؛ مثلا عامل ایجاد گزگز انگشتان، درگیری عصب در مچ دست، آرنج، مهره‌های گردن یا نخاع است؟ در حیطه الکترودیاگنوز چند روش شامل «االکترومیوگرافی، بررسی هدایت عصبی و پتانسیلهای برانگیخته» وجود دارند تا وضعیت اعصاب محیطی، عضلات و سیستم اعصاب مرکزی بیماربررسی می‌شود. تکنیک «الکترومیوگرافی» برپایه وارد کردن نوعی سوزن مخصوص در عضله جهت بررسی عملکرد عضلات است. تکنیک «بررسی هدایت عصبی» بررسی فعالیت‌های عصب از طریق سطح با تحریک الکتریکی و ثبت آن است. اگر اختلال در ناحیه نخاع و مغز منشاء دارد باید از تکنیک پتانسیل‌های برانگیخته بهره گرفت که شامل: «وی. ای. پی»، «ای. بی. آر»، «اس. ای. پی» و «ام. ای. پی» است که تکنیک‌های مفصلی دارد؛ مجموعه آنچه گفته شد در حیطه الکترودیاگنوز و محدوده فعالیت متخصصان نورولوژی و طب فیزیکی و توانبخشی است. حیطه دیگر فعالیت در این رشته تخصصی در زمینه دردهای اسکلتی، عضلانی و عصبی شامل سردرد، گردن درد، کمردرد، شانه درد، زانو درد و اختلالات استخوانی و مفصلی است. . آرتروز، گرفتگی عصب، التهاب تاندون، بورسیت، ضایعات ورزشی، کمردرد، دردهای مکانیکال و یا بیرون زدگی یا فتق دیسک گردن و کمر، پوکی استخوان، دردها و بیماریهای ناشی از فعالیتهای ورزشی و شغلی همه اینها دردهایی را ایجاد می‌کند که وجه تمایز آنان در تشخیص و درمان آن یا ارجاع به متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، این است که نیاز به جراحی ندارند و توسط همکارانم با بهره گیری از ابزار‌ها و تکنیک‌های مختلف قابلیت درمان دارد. در اینباره تنوع درمان گسترده و زیاد است چون هم میتوان دارو تجویز کرد، تزریق انجام داد، ورزشهای خاص به بیمار آموزش داد، تکنیکهای درمان با دست یا در اصطلاح مانیپولاسیون اجرا کرد، اقدامات فیزیکال تراپی مانند انواع لیزر یا امواج شوک دهنده پیشنهاد داد. میتوان تزریق به اشکال غیر تهاجمی در موضع مورد نظر تحت راهنمایی و هدایت سونوگرافی، سی تی اسکن وسی آرم در ستون فقرات یا مفصل مربوطه انجام داد و در صورت‌عدم موفقیت در درمان به جراح ارجاع کرد پایه و ستون دیگر در این رشته تخصص حیطه توانبخشی است که کار تیمی محسوب میشود. یک رهبر یعنی متخصص طب فیزیکی و توانبخشی در این تیم وجود دارد و همکاران فیزیوتراپیست، کاردرمان، ارتوتیست (ارتوپدی فنی)، گفتاردرمانگر، پرستار توانبخشی، روانشناس و مشاور شغلی، کارشناس تغذیه، مددکار اجتماعی… در این مجموعه تحت عنوان تیم توانبخشی قرار دارند و برای یک فرد دچار ناتوانی مثل ضایعه نخاعی، سکته مغزی، ام اس، ضربه مغزی، پارکینسون، نوروپاتی، میوپاتی و حتی بیماریهای قلبی و ریوی اقدامات لازم انجام می‌شود. در این نوع بیماری‌ها در اغلب موارد، نهایت اقدامات درمانی صورت گرفته است و اقدامی دیگری باقی نمانده مگر اقدامات توانبخشی که بصورت کار گروهی صورت میگیرد. این اقدامات در جهت رساندن فرد دچار ناتوانی به حدی از استقلال برسد که بتواند حداقل کارهای شخصی خود را به راحتی انجام دهد. و در نهایت بتواند به توانمندی لازم جهت انجام کار در اجتماع بر اساس شرایط موجود خود برسد. وقتی مصدوم از بخش‌های جراحی مغز و اعصاب، نورولوژی، ارتوپدی یا روماتولوژی ترخیص شد و اقدامات جراحی و غیرجراحی حاد پایان یافت، بیمار لازم است مدت محدودی در بخش‌های تحت حاد توانبخشی بستری شود تا اقدامات لازم توانبخشی برای او انجام گیرد و آماده برگشت به اجتماع گردد و مراحل بعدی خدمات توانبخشی اجتماعی را دریافت کند. در این قسمت هنوز به صورت جامع در کشور موفق نبودیم؛ اگرچه طی یکی دو سال اخیر اقداماتی صورت گرفته و زیرساخت نرم افزاری، بخشنامه، آیین نامه، شناسنامه خدمت که تا پیش از این وجود نداشت، اخیرا ابلاغ شده و بیمارستان‌های بالای صد تخت بستری باید بخش توانبخشی داشته باشند اما ساختار فیزیکی لازم جهت ارائه این خدمات به اینگونه بیماران هنوز به صورت کامل مهیا نیست. الان بیماران سکته مغزی یا ضایعه نخاعی پس از اتمام درمان‌های اولیه و بهبودی ترخیص میشوند و از خدمات توانبخشی بنا به نوع ضایعه و نیاز ضروری خود بصورت کامل بهره‌مند نیستند که باید این روند هرچه سریعتر در مراکز درمانی کشور اصلاح شود. امیدواریم با اقدامات اخیر وزارت بهداشت و حمایتهایی که اخیرا سازمان بیمه سلامت انجام داده و جای تشکر دارد، هر چه سریعتر شاهد اتفاقات جدید برای اینگونه مصدومان در کشور باشیم. البته پوشش بیمه‌ای متناسب برای دریافت خدمات توانبخشی وجود ندارد تا ارائه دهندگان خدمت انگیزه و امکان ارائه خدمت داشته باشند.

آیا کمبود متخصص در رشته طب فیزیکی و توانبخشی داریم؟
در حال حاضر نزدیک به هفتصد و پنجاه نفر متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ثبت شده و فعال در سراسر کشور داریم و اکثر قریب به اتفاق این عزیزان عضو انجمن هستند. تقریبا در اکثر شهرستان‌های کشور متخصص این رشته وجود دارد ولی مراکز آموزش دستیاری مشخص و محدود است که پنج مرکز آموزشی در شهر تهران وجود دارد و بقیه در اصفهان، اهواز، شیراز، تبریز، یزد و همدان جهت پذیرش و تربیت دستیاران تخصصی این رشته اقدام میکنند. ولی بر اساس بررسی‌ها در مجموع حدود دوهزار نفر متخصص این رشته در کشور نیاز است. با وجود نیاز کشور به این دانش آموختگان، تعداد ظرفیت پذیرش دانشگاهی آن افزایش یافته است. عواملی چون رشد جمعیت و سالمندی جامعه، بروز حوادث، سوانح و بلایای طبیعی، تروما و تصادفات… در افزایش ظرفیت پذیرش نقش داشته است. این رشته تنها رشته‌ای است که بر اساس افزایش امید به زندگی و رشد جمعیت نیاز به دریافت خدمات آن روز افزون است. به عبارتی: توانبخشی نیاز امروز و پزشکی فردای دنیا ست. طب فیزیکی و توانبخشی یک رشته تخصصی برای ارائه خدمات و کارهای تیمی و گروهی است. بیمار در مرکز این تیم واقع شده و اعضا تیم درمانی در رشته‌ها و گرایش‌های مختلف طبق وظایف خود با مدیریت و رهبری یک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی درمان مورد نیاز را ارائه می‌کنند. وجه تمایز متخصص این رشته با سایر همکاران گروه توانبخشی این است که پزشک متخصص کسی است که بیمار ابتدا به پزشک مراجعه میکند و خط اول تشخیص و تعیین خطوط درمان بیماری پزشک است. وقتی پزشک به تشخیص رسید، تعیین تکلیف می‌شود. گاهی متخصص هنگام معاینه و تشخیص به این نتیجه میرسد که بیمار باید ظرف کوتاهترین زمان ممکن جراحی شود، پس ارجاع لازم به جراح مربوطه را انجام می‌دهد. گاهی آسیب‌ها در حدی است که نیاز به اقدامات غیر جراحی اعم از دارو، اقدامات فیزیکی و راهنمایی دارد. همکاران گروههای توانبخشی اعم از فیزیوتراپیست، کار درمان، گفتار درمان، ارتوتیست، پرستار توانبخشی و. . (کارشناس، کارشناس ارشد یا دکترا) دانش کافی و توانمندی لازم برای انجام اقدامات درمانی به بیمار در مراحل مختلف را بر اساس تجویز صورت گرفته شده دارند. تعامل دو طرفه بین متخصص طب فیزیکی و توانبخشی با همکاران گروههای توانبخشی باعث تسهیل مسیر درمان و کسب نتایج درمانی موفق خواهد شد.

برای داشتن زندگی سالمندی مناسب چه راهکاری وجود دارد؟
شیوه زندگی سالم و مطلوب برای اینکه در سالمندی دچار مشکلات و عوارض نشویم، دقیقا از کودکی آغاز میشود. باید کودکی، جوانی، نوجوانی، میانسالی خوبی داشته باشیم تا سالمندی خوبی نیز داشته باشیم. اگر در کودکی محیط خوب و آرام به همراه تغذیه مناسب، فعالیتهای ورزشی مناسب در محیط زیست و محل تحصیل یا کار داشته باشید، تنش‌های روحی و استرس نداشته باشید همچنین نوع کار و حفظ ارگونومی لازم را درک کنید و شرایط مناسب را فراهم و رعایت کرده باشید، بطور حتم سالمندی خوبی را تجربه خواهید کرد. سه چیز موثر است: یکی تغذیه مناسب و دوری از مصرف بیش از مجاز قند و کربوهیدرات، دوری از نوشابه‌های گازدار و استفاده نکردن از الکل و دخانیات، ساختار غذایی مناسب بر اساس اصول تغذیه‌ای که نقش مهمی دارد. نکته دیگر انجام ورزش‌های هدفدار، مناسب و متناسب با رده سنی است که باید بدانیم چه ورزش‌هایی را پیوسته انجام بدهیم که بخش دائمی و عادت زندگی ما بشود. نکته سوم زندگی سالم روحی و روانی، کاهش و حذف استرس از زندگی و یا آموختن مدیریت عوامل استرس‌زا در طول عمر است. رعایت این سه ضلع از مثلث در طول زندگی و توجه به آن می‌تواند عاملی کلیدی برای داشتن زندگی سالمندی مناسب باشد. نکته مهم در سالمندی بروز عارضه سارکوپنیا است. در این عارضه، عضلات، مفاصل و استخوانها و عملکرد آن‌ها تحلیل رفته یا تضعیف می‌شود که می‌توان با تمرینات و تغذیه مناسب با داشتن فعالیت فیزیکی این عوارض را به تعویق انداخت. البته گاهی نیز برخی از این عوارض مانند پوکی استخوان و آرتروز با وجود توجه به نکات عرض شده، طی سالمندی بروز پیدا کند.

از لحاظ فیزیکی چه توصیه ‌ای به جوانان و میانسالان دارید؟
تا قبل از چهل سالگی اگر فرد هیچ مشکلی از نظر قلبی و عروقی نداشته باشد، هیچ محدودیتی برای انجام فعالیتهای فیزیکی و انواع ورزش ندارد ولی از سن چهل و پنج سالگی به بعد اگر فرد سابقه فعالیت ورزشی ندارد باید ابتدا یک سری معاینات پزشکی، بررسی و ارزیابی وضعیت عملکرد قلبی، عروقی و ریوی انجام دهد. توصیه بر این است که فعالیتهای فیزیکی متعارف هفته‌ای سه مرتبه و هر دفعه حدود چهل دقیقه انجام شود. باید ورزش یا تحرکی انجام شود که موجب افزایش ضربان قلب به اندازه بیست تا سی درصد ظرفیت عادی باشد. یعنی اگر فرد درحالت عادی هشتاد ضربان در دقیقه دارد با فعالیت ورزشی چهل‌دقیقه‌ای این ضربان تا یکصد و ده ضربان در دقیقه باید افزایش یابد. پیاده‌روی، تپه‌نوردی، تردمیل، کوهنوردی، شنا… میتواند از این دسته فعالیت‌ها باشد. نکته کلیدی مهم و طلایی برای پیشگیری از مشکلات دیسکوپاتی و دردهای ستون فقرات، گردن و مفاصل، اجتناب از نشستن یا ایستادن پیوسته بیش از نیم ساعت است. اگر بیش از نیم ساعت در یک وضعیت قرار می‌گیرید تهدیدی برای ستون فقرات خود ایجاد کرده‌اید پس توصیه میشود پس از هرگونه بی‌تحرکی باید به مدت یک دقیقه وضعیت را تغییر داد، جابجا شد و یا تحرک پیدا کرد. این یک توصیه کلی است؛ بسیاری از افرادی که این توصیه را رعایت نکردند با علائم دردهای ستون فقرات به ما مراجعه میکنند. فراموش نکنید فشاری که نشستن ثابت بر ستون فقرات تحمیل میکند، ایستادن و حرکت کردن ایجاد نمی‌کند.

آیا همه تجهیزات لازم این رشته در کشور وجود دارد؟
تجهیزات، بخش مهمی از ابزارهای خدمت است. تجهیزات در حیطه تشخیصی از جمله الکتروفیزیولوژی، تجهیزات در زمینه بهره گیری از مدالیته‌های فیزیکی مانند انواع روشهای لیزری و امواج شوک دهنده (شاک ویو)، اولتراسوند، تنس، تحریک الکتریکی، استفاده از نور و گرما… است. در زمینه توانبخشی تکنیکهای مختلف وجود دارد که خیلی از آن‌ها با بهره گیری از روشهای روباتیک و غیر روباتیک، تحریک مغناطیسی مغز و نخاع جهت راه اندازی فردی که دچار ناتوانی است از آن استفاده می‌شود همچنین تکنیکهایی که برای ایجاد تعادل داریم. تقریبا پنجاه تا شصت درصد خدماتی که در این رشته ارائه میشود وابسته به دستگاه‌های مختلف و تجهیزات متنوع است. دستگاه‌ها باید کارایی لازم را داشته باشند و از استاندارد و تاییدیه‌های علمی لازم نیز برخوردار باشند تا نتیجه عالی با کیفیت مطلوب بدست آید. این رشته تخصصی احتیاج مبرم به تجهیزات دارد و باید این تجهیزات به موقع در اختیار باشد تا بتوان خدمات لازم را ارائه کرد. الان انواع و درجاتی از این تجهیزات جهت خدمت به بیماران در کشور موجود است ولی با داشتن تجهیزات روز دنیا هنوز فاصله داریم.

آیا سیستم ارجاع کامل و دقیقی برای رفع مشکل این بیبماران وجود دارد؟
خیلی مهم است که همه بدانند، اگر سیستم ارجاع کامل و دقیقی در کشور حاکم شود، بسیاری از نابه‌سامانی‌ها و بلاتکلیفی بیماران رفع و در هزینه‌ها صرفه جویی خواهد شد.
بعنوان مثال در سیر ارجاع، رشته طب فیزیکی و توانبخشی به عنوان تخصصی که میتواند مرز بین گروه‌های جراحی و غیرجراحی باشد، کارآمدی اثربخش و بسیار مفیدی خواهد داشت. وقتی یک فرد دچار کمردرد می‌شود درمان این بیمار می‌تواند در طیفی از یک توصیه گفتاری شروع و تا یک جراحی وسیع ادامه داشته باشد. در سیستم ارجاع ابتدا پزشک عمومی ویزیت میکند و در مراحل اولیه توصیه‌های لازم، استراحت و یا دارو تجویز میکند؛ ولی در موارد شدید‌تر سطح دوم ارجاع متخصص طب فیزیکی و توانبخشی است که با ارزیابی‌های لازم و غربالگری می‌تواند افرادی که واقعا به جراحی نیاز دارند را ارجاع بدهد و بقیه در سرویس درمانی خود تحت پوشش تخصص و تجهیزات مرتبط قرار خواهند گرفت. به عنوان مثال از صد مورد کسانی که به دلیل کمردرد به پزشک عمومی مراجعه می‌کنند، شاید بیش از نیمی از این تعداد توسط پزشک عمومی دوره دیده یا پزشک خانواده مورد درمان و مدیریت قرار گیرند و کمتراز نیمی برای درمان یا غربالگری نهایی نیازمند ارجاع به متخصص طب فیزیکی و توانبخشی باشند و از این موارد ارجاعی شاید کمتر از انگشتان یک دست نیاز مبرم به جراحی داشته باشند، و تعداد محدودی نیاز به ارجاع به تخصصهای دیگر یا سطح سوم فوق تخصصی داشته باشند. غربالگری و نظام ارجاع در این مسیر خیلی مهم است. یکی از مواردی که زیاد به ما ارجاع میشود تروما و تصادفات است. این افراد از شکستگی استخوان تا ضربه مغزی و آسیب ستون فقرات را شامل میشوند. نکته مهم که من هم در خصوص آن پیشنهادی ارائه کردم، ایجاد یک طرح کشوری جهت کاهش بروز ضایعات نخاعی و آسیبهای مغزی است. به اعتقاد من این هدف نیازمند تشکیل یک ستاد کشوری متشکل از پلیس راهور، اورژانس، وزارت راه، دانشگاههای علوم پزشکی، هلال احمر و دیگر نهادهای مرتبط است تا با طرح ریزی یک برنامه کشوری گسترده به هدف نهایی که همان کاهش چشمگیر آمار موارد آسیبهای مغزی و ستون فقرات و ضایعات نخاعی است دست یابیم. وظایف هر گروه مشخص شود و پیگیری لازم صورت گیرد. وظیفه ما رسیدگی به موارد تحت حاد و سپس ارائه خدمات توانبخشی است؛ تروما اغلب افراد فعال و جوان جامعه را درگیر میکند. عده زیادی از گروه‌های فعال کشور بدین ترتیب از کار افتاده میشوند. هنوز یک برنامه جدی و قاطع برای جلوگیری از این صدمات و حتی توانبخشی‌های بعد از آن در کشور وجود ندارد. مصدومان بعد از بهبودی به منزل میروند و ناتوان یا نیازمند و سر بار دیگران به زندگی ادامه میدهند. ضرورت راه اندازی مراکز نگهداری و تسکینی برای بیماریهای مزمن و ناتوان کننده در دنیا برای سالمندان ناتوان برنامه ریزی‌هایی کرده‌اند ولی واقعیت این است که نظام بیمه‌ای کشور کارآمدی لازم و مطلوب را به دلایل متعدد ندارد یکسری خدمات را پوشش میدهد و یکسری از خدمات را به علت کمبود منابع و نبود اولویت نادیده می‌گیرد. در کشورهای پیشرفته برای کاهش هزینه‌ها و در اختیار قرار دادن امکانات محدود درمانی به نیازمندان در نوبت، مراکز اقامتی نگهداری-حمایتی تسکینی مورد با امکانات لازم وجود دارد که بیمارانی که امکانات درمانی برای آن‌ها بی‌تاثیر است و لزومی برای حضور در مراکز درمانی ندارند، در این مراکز تا پایان عمر اقامت خواهند داشت. لازم است این مراکز در ایران نیز راه اندازی شود.

سخن پایانی
آرزومند سلامتی همه مردم هستم. امیدوارم همه مردم دنیا در شأن و منزلت انسانیت خود از زندگی مناسبی برخوردار باشند. آرزوی دیگرم برای مردم ایران است تا به آنچه لیاقت و شایستگی آن را دارند، برسند. امیدوارم تمام گروه‌های پزشکی که تحصیل کردند

و یا در حال تحصیل هستند، شرایطی داشته باشند که بتوانند به واسطه آنچه در شأن آنان است به مردم کشورمان خدمت کنند.