آفتاب یزد: یکی از مسائلی که در نظام جمهوری اسلامی ایران همواره درباره آن بحث شده و افراد و گروه‌های مختلفی در مورد آن اظهار نظر کرده ولی کماکان جزو ابهامات است مسئله زمان پایان جنگ تحمیلی است. بهرحال این طبیعی است که درباره یک تحول مهم تاریخی ناظران و مورخان بسیاری در مورد آن […]

آفتاب یزد: یکی از مسائلی که در نظام جمهوری اسلامی ایران همواره درباره آن بحث شده و افراد و گروه‌های مختلفی در مورد آن اظهار نظر کرده ولی کماکان جزو ابهامات است مسئله زمان پایان جنگ تحمیلی است. بهرحال این طبیعی است که درباره یک تحول مهم تاریخی ناظران و مورخان بسیاری در مورد آن اظهار نظر کنند و مسئله چگونگی پایان جنگ با بعثی‌ها از این دست است.
برای مثال یکی از مباحث مرتبط با موضوع فوق این مسئله است که جنگ چه زمانی پایان می‌یافت بیشتر به نفع کشور و مردم بود. عده‌ای معتقد بودند بعد از فتح خرمشهر ایران به هدف خود رسیده بود و دیگر نیازی به تداوم جنگ نبود. اما در مقابل برخی دیگر معتقد هستند اگر ایران همان زمان پایان جنگ را اعلام می‌کرد چه تضمینی وجود داشت که صدام مجددا هوس حمله نکند تا جبران شکست کند؟ هرچند گروهی هم در کشور معتقد بودند و هستند که ایران نباید جنگ را به آن شکل به اتمام می‌رساند. در مورد این موضوعات آنقدر سخن گفته شده که بعضا تکرار مکررات است.

 سخنان مهم حسن خمینی در یک فیلم
اما چند روز قبل خبری منتشر شد که به نظر می‌رسد در مورد مسائل بالا بسیار کارگشا است. سید حسن خمینی در مستند «احمد» گفته است: «نامه مفصل منتشرنشده‌ای از مرحوم سید احمد خمینی به امام وجود دارد که ایشان به طور مستدل و مفصل تحلیل کرده‌اند جنگ بعد از فتح خرمشهر باید متوقف شود و در این نامه نوشته‌اند که چه کسانی موافق تداوم جنگ و چه کسانی موافق توقف جنگ هستند و البته این سند هنوز منتشر نشده است.»

 ماجرای مستند احمد
مستند احمد به تهیه‌کنندگی غلامعلی اصغریان و سرمایه‌گذاری موسسه «عروج امام» درباره زندگی و زمانه حجت الاسلام والمسلمین سید احمد خمینی فرزند امام خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، ساخته شده است. سید محمد خاتمی، سید حسن خمینی، سید محمد موسوی خوئینی‌ها، مهدی کروبی، دکتر فاطمه طباطبایی، دکتر حسن روحانی، سید حسین خمینی، آیت الله سید مهدی امام جمارانی، علی اکبر ناطق نوری، اسدالله بادامچیان، سید محمود دعایی، کاظم رحیمی، دکتر مهدی فیروزان، غلامحسین کرباسچی، مصطفی کفاش زاده و محمد هاشمی رفسنجانی در این فیلم مستند حضور دارند و روایت تاریخی اثر را پیش می‌برند. مستند «احمد» برای اولین بار روایت‌های مهم و ناگفته‌ای را از دوران انقلاب و برهه‌های حساس دهه نخست جمهوری اسلامی روایت می‌کند. سوالی که می‌تواند مهم باشد این است که در مجموع این مستند قرار است به چه سوالی پاسخ دهد. کارگردان آن در این باره به جماران گفته است: سؤال این بود که «احمد چه کسی بود»؟ خیلی حرف‌ها هست که باید می‌زدیم و روشن شد. ایشان به جامعه خودش خیلی آگاه بود، حزبی نبود ولی با همه احزاب مرتبط بود و به درستی به امام هم انتقال می‌داد. در زندگی با همسرشان هم زندگی خیلی پیچیده‌ای داشتند و فرازو نشیب‌های زیادی در زندگی‌شان بود ولی همسرشان تا آخرین لحظه همراه بوده است.
پاسخ به یک ابهام
اما بعد از اینکه خبر مذکور منتشر شد عده‌ای در شبکه‌های اجتماعی موضوعی را طرح کردند که به نوعی سخن حسن خمینی را دچار ابهام کنند. البته به نظر می‌رسد طرح این نوع مسائل به نوعی مغلطه باشد. در حقیقت عده‌ای پرسیدند چگونه ممکن است شخصی که در این حد به امام خمینی (ره) نزدیک بوده و در واقع پل ارتباطی میان ایشان و سایرین بوده برای بیان چنین مطالبی نامه‌ای بنویسد که حالا جزو اسناد سری و غیرمنتشر شده باشد. اما در پاسخ به چنین ادعایی باید گفت مسئله حضرت امام خمینی (ره) و مرحوم حاج احمد خمینی مسئله بین یک پدر و فرزند معمولی نبوده است و قطعا مراودات میان این دو تفاوت‌های عمده‌ای با افراد عادی داشته است. اصل نامه نگاری در سطح بالا امری مرسوم و پذیرفته شده است زیرا برای ثبت وقایع در تاریخ لازم است که چنین نکاتی که حیاتی است جایی ثبت و ضبط شود. برای مثال اکنون بسیاری نمی‌دانند مرحوم حاج احمد خمینی چه نظری در مورد زمان پایان جنگ تحمیلی داشته که این نامه اکنون می‌تواند گره گشا باشد. ضمن آنکه طبق آنچه سید حسن خمینی گفته در این نامه نام موافقان و مخالفان ادامه جنگ ذکر شده. این موضوع هم می‌تواند بسیاری از ابهامات را برطرف کند زیرا جدلی همواره وجود داشته که کدام جریان موافق ادامه جنگ بوده و کدام مخالف.

 قدمت نامه نگاری سیاسیون
نامه‌های سرگشاده سیاسی که این روزها در حال رد و بدل شدن میان چهره‌های سیاسی است، قدمتی طولانی در تاریخ معاصر ایران دارد. گفت‌وگو میان سیاسیون در هر کشوری آدابی دارد. گاهی مناظره است و گاهی نامه‌نگاری و گاهی هم رایزنی‌های پشت‌پرده است یا دیدوبازدیدهای خانگی. گاهی هم از طریق تریبون‌های رسمی است که در بیشتر اوقات نیز شکل رسانه‌ای داشته و در مقابل دوربین تلویزیون یا ستون‌های ثابت مطبوعات صورت می‌گیرد. در ایران، بیشتر گفت‌وگوهای سیاسی، شکلی تریبونی دارد. یک فعال سیاسی در جایی، پاسخ فعال سیاسی دیگری را در جایی دیگر می‌دهد. آن یکی، کمی بعد، بدون نام بردن از اولی، پاسخی به او در تریبونی دیگر می‌دهد و مخاطب همه این کنایه‌ها و حرف‌ها باید آنقدر باهوش باشد که بداند منظور از حرف‌های اینها در تریبون‌های رسمی چیست. با این وجود، سنت نامه‌نگاری سیاسی در ایران، یکی از آن اشکال گفت‌وگوهای مستقیم فعالان سیاسی است که هم به شفاف‌تر شدن فضای گفت‌وگو کمک می‌کند و هم مخاطبان را از سرگیجه کنایه‌اندازی‌های تریبونی رهایی می‌دهد. گاهی هم این نامه‌ها، برای ثبت در تاریخ نوشته می‌شود و شهادت می‌دهد که در مقطعی از زمان، دیدگاه یک شخص، حزب یا جریان سیاسی، دقیقا چه بوده است. مثلا نامه محسن رضایی فرمانده وقت سپاه پاسداران به مرحوم هاشمی رفسنجانی درباره امکانات لازم برای ادامه جنگ که گفته می‌شود به پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از سوی ایران انجامید، از آن نامه‌های تاریخ‌ساز است.

 جنجال‌برانگیزترین نامه‌نگاری‌ها
در تاریخ سیاسی معاصر کشورمان، نامه‌های جنجال‌برانگیز کم نیستند. از نامه‌ای که امام خمینی (ره) به گورباچف نوشت و پاسخی با احترام فراوان دریافت کرد یا دو نامه اثرگذار رهبر معظم انقلاب به جوانان غربی، تا نامه‌هایی که احمدی‌نژاد خطاب به روسای‌جمهور آمریکا نوشت و البته پاسخی دریافت نکرد. اوج نامه‌نگاری‌های سیاسی در داخل کشور، در دوره اصلاحات بود. آن زمان که دبیران کل حزب مشارکت و حزب موتلفه دست به قلم شدند و نامه‌هایی برای یکدیگر نوشتند. نامه‌های سید محمدرضا خاتمی و حبیب الله عسگراولادی را باید یکی از مهمترین اسناد باقی مانده از جدل‌های سیاسی در آن دوره دانست. عسگراولادی از جمله چهره‌هایی بود که در سالهای بعد هم مخاطب نامه‌نگاری‌های سیاسی قرار گرفت. مانند نامه‌ای که عطاءالله مهاجرانی به او نوشت یا نامه‌ای که مطهری برایش نگاشت.