کوتاهی ۳۰ ساله شهرداری در نگهداشت درختان

معاون سازمان منابع طبیعی معتقد است که تاخیر ۳۰ ساله مدیریت شهری تهران در انجام عملیات مقاوم‌سازی و اقدامات بهداشتی – پرورشی به‌ منظور احیا و غنی‌سازی بوستان‌های جنگلی حاشیه پایتخت، باعث شده است که در سال‌های اخیر شاهد طغیان آفات و بیماری‌های گوناگون در اغلب این بوستان‌ها باشیم؛ طغیانی که در چند ماه گذشته شدت گرفته و باعث خشکیدگی بسیاری از درختان پارک‌های جنگلی اطراف تهران شده است.«نقی شعبانیان» معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در گفت‌وگو با ایلنا ضمن تایید اظهارات مدیرعامل سازمان بوستان‌های شهرداری درباره طغیان سوسک پوست‌خوار در پارک جنگلی چیتگر و برخی از دیگر بوستان‌های جنگلی حاشیه تهران، توضیح داد: ضعف در نگهداشت و تاخیر ۳۰ ساله در انجام عملیات مقاوم‌سازی و اقدامات بهداشتی – پرورشی در پارک‌های جنگلی اطراف پایتخت باعث دچار شدن درختان این بوستان‌ها به انواع آفات و بیماری‌ها شده است که با توجه به رسیدن این درختان به سن دیرزیستی و البته تشدید کم‌آبی و مشکلات ناشی از آن بخصوص بروز اختلال در روند آبیاری این درختان در فصل گرما، اکنون شاهد ضعف و خشکیدگی تعداد کثیری از درختان به‌ویژه درختان سوزنی‌برگ در پارک‌های جنگلی تهران هستیم. وی افزود: جنگل‌کاری‌های اطراف تهران که اکنون از آن‌ها تحت عنوان بوستان‌های جنگلی یاد می‌شود، بین ۵ تا ۶ دهه قبل عمدتا به صورت تک‌گونه‌ای و با کاشت گونه‌های سوزنی‌برگ انجام شد. در حال حاضر اغلب پارک‌های جنگلی حاشیه پایتخت دچار طغیان سوسک پوست‌خوار و برخی از دیگر آفات شده‌اند، زیرا این جنگل‌کاری‌ها به سن دیرزیستی رسیده‌اند و احتمال دچار شدن آن‌ها به انواع بیماری‌ها در این سن افزایش پیدا کرده است. همچنین وجود استرس‌های محیطی نظیر کم‌آبی و حضور گردشگران بیش از ظرفیت تفرجی تعیین‌شده برای این بوستان‌ها و البته تشدید آلودگی هوا در سال‌های اخیر، به تشدید بروز امراض و بیماری‌ها در درختان پارک‌های جنگلی حاشیه پایتخت دامن زده است.

آسیب‌پذیری بالای پارک‌های جنگلی اطراف تهران به دلیل تک‌گونه‌ای بودن
شعبانیان با تاکید بر این که جنگل‌کاری‌های تک‌گونه‌ای مانند پارک‌های جنگلی حاشیه تهران از نظر میزان آسیب‌پذیری و احتمال دچار شدن به آفات و امراض، بسیار حساس محسوب می‌شوند، اظهار داشت: ایجاد جنگل‌کاری‌های تک‌کشتی در گذشته در اطراف پایتخت با اهداف خاصی انجام شد، از جمله این که می‌خواستند گونه‌های سوزنی‌برگ در فصول سرد سال نیز سرسبز باشد و آلاینده‌های هوا و ذرات معلق را جذب کند. اما با توجه به حساس بودن این نوع جنگل‌کاری‌ها، حداقل از حدود ۳۰ سال قبل باید با هدف احیا و غنی‌سازی، دخالت‌های بهداشتی – پرورشی در پارک‌های جنگلی تهران انجام می‌شد، به نحوی که باید پایه‌های درختی آسیب‌دیده برداشته و به جای آن‌ها گونه‌های پهن‌برگ کاشته می‌شدند تا به مرور، آسیب تک‌گونه‌ای بودن جنگل‌کاری‌های اطراف تهران اصلاح می‌شد. معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ادامه داد: متاسفانه انجام عملیات مقاوم‌سازی بوستان‌های جنگلی حاشیه پایتخت با تاخیری حداقل ۳۰ساله مواجه شده و همین مسئله به طغیان آفات و بیماری‌های گوناگون در این بوستان‌ها دامن زده است؛ چراکه از نظر علمی، زمانی یک جنگل‌کاری مقاوم محسوب می‌شود که درختان آن شامل گونه‌های مختلف و سنین متفاوتی باشند، زیرا وقتی درختان موجود در یک پارک جنگلی همگی صرفا از یک گونه باشند، طغیان یک نوع آفت می‌تواند عمده درختان آن بوستان را از بین ببرد، اما اگر تنوع گونه‌ای و سنی در یک جنگل‌کاری به‌درستی رعایت شده باشد، در زمان طغیان یک آفت خاص، تنها بخشی از گونه‌ها دچار بیماری شوند و شاهد خشکیدگی انبوه درختان نخواهیم بود. وی تاکید بر این که درختان نیز مانند سایر موجودات زنده پیر و ضعیف می‌شوند، بیان کرد: وقتی درختان به سن دیرزیستی می‌رسند، احتمال دچار شدن آن‌ها به انواع آفات و بیماری‌ها افزایش می‌یابد. در حال حاضر نیز عمده درختان پارک‌های جنگلی اطراف پایتخت به سن دیرزیستی رسیده‌اند و اگر از حدود سه دهه پیش انجام عملیات بهداشتی – پرورشی جنگل‌کاری‌ها با احیا و غنی‌سازی پایه‌های درختی از نظر سنی و ترکیبی انجام می‌شد، در حال حاضر توده‌ای از جنگل‌کاری‌ها در حاشیه پایتخت وجود می‌داشت که درختان آن‌ها از گونه‌ها و سنین متفاوت تشکیل می‌شدند که در آن صورت، مقاومت پارک‌های جنگلی اطراف تهران هم نسبت به آفات و بیماری‌ها و هم نسبت به کم‌آبی، آلودگی هوا و افزایش دما، بیشتر از امروز بود.

احاله مدیریت ۹ بوستان از ۱۲ پارک جنگلی تهران به شهرداری از سال ۹۸
شعبانیان با بیان این که از گذشته مدیریت ۱۲ پارک جنگلی حاشیه پایتخت که همگی جزو عرصه‌های منابع طبیعی محسوب می‌شوند، به شهرداری تهران واگذار شده است، یادآور شد: مدیریت بوستان‌های جنگلی اطراف تهران در دهه‌های گذشته براساس تفاهم‌نامه‌های قدیمی که هم در دوره پیش از انقلاب اسلامی و هم در سال‌های پس از انقلاب بین سازمان منابع طبیعی و مدیریت شهری پایتخت امضا شده بود، به شهرداری واگذار شده است. اما نکته مهم این است که بسیاری از اصول مورد نیاز برای مدیریت پارک‌های جنگلی در تفاهم‌نامه‌های قدیمی دیده نشده بود، یعنی مدیریت این بوستان‌ها براساس طرح جنگلداری خاصی انجام نمی‌شد، این در حالی است که از نظر فنی، مدیریت پارک‌های جنگلی یک نوع جنگلداری محسوب می‌شود و نمی‌توان بدون داشتن طرح مدون، این بوستان‌ها را به‌درستی مدیریت کرد. معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی ادامه داد: با توجه به این که مدیریت پارک‌های جنگلی حاشیه پایتخت از قبل از انقلاب به شهرداری تهران واگذار شده بود و این واگذاری مدیریت در دوران پس از انقلاب نیز ادامه داشت، وظیفه مدیریت شهری پایتخت این بود که حداقل از ۳۰ سال قبل، عملیات مقاوم‌سازی جنگل‌کاری‌های حاشیه پایتخت و اقدامات لازم برای احیا و غنی‌سازی این بوستان‌ها را انجام دهد تا این پارک‌ها در سال‌های اخیر دچار طغیان آفات نشوند. البته درباره تاخیر بیش از ۳۰ساله در انجام عملیات بهداشتی – پرورشی در جنگل‌کاری‌های حاشیه پایتخت نمی‌توان صرفا شهرداری تهران را مقصر دانست، چون در آن زمان این جنگل‌کاری‌ها براساس طرح و برنامه مشخصی اداره نمی‌شدند، اما در این که شهرداری پایتخت براساس تفاهم‌نامه‌های منعقد شده موظف بود که نگهداشت بهتری را از درختان بوستان‌های جنگلی اطراف تهران انجام دهد، هیچ شکی وجود ندارد. وی در ادامه خاطرنشان کرد: با توجه به این که تفاهم‌نامه‌های قدیمی فاقد طرح‌های جنگلی مدون بود و ضرورت داشت که طرح‌های مشخصی برای مدیریت بوستان‌های جنگلی حاشیه پایتخت و انجام عملیات مقاوم‌سازی در آن‌ها تهیه شود، سازمان منابع طبیعی در اواخر دهه ۹۰ اقدام به تهیه این طرح‌ها کرد و رفته‌رفته کتابچه‌های طرح‌های مربوطه را به تصویب شورای عالی جنگل رساند و از سال ۹۸، با انعقاد تفاهم‌نامه جدید براساس طرح‌های مصوب و مدون و با استفاده از ظرفیت ماده ۳ قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع، ۹ پارک جنگلی حاشیه پایتخت به صورت رسمی به شهرداری تهران «احاله مدیریت» شد. البته از زمان انعقاد تفاهم‌نامه‌های کنونی با مدیریت شهری نیز همچنان شاهد کم‌کاری‌هایی در نگهداشت درختان پارک‌های جنگلی حاشیه پایتخت هستیم و مشکلات قبلی هنوز به طور کامل رفع نشده است.

اصلاح ترکیب سنی و گونه‌ای پارک‌های جنگلی اطراف تهران تا ۱۰ سال آینده
شعبانیان با بیان این که در حال حاضر طرح جنگلداری مربوط به ۹ بوستان از ۱۲ پارک جنگلی حاشیه تهران تهیه و تصویب شده است، عنوان کرد: براساس طرح‌های مصوب، طی ۱۰ سال آینده قرار است پایه‌هایی که خشک شده‌اند و امیدی به زنده ماندن آن‌ها وجود ندارد، برداشته و به جای آن‌ها نهال‌های جوان، مقاوم به کم‌آبی و مقاوم به آلاینده‌های گازی کاشته شوند تا در بلندمدت شاهد اصلاح ترکیب سنی و گونه‌ای جنگل‌کاری‌های اطراف تهران باشیم و شرایط را به نحوی مدیریت کنیم که در پارک‌های جنگلی حاشیه تهران هم درختان پهن‌برگ و هم درختان سوزنی‌برگ وجود داشته باشند، چراکه به لحاظ علمی ثابت شده است که ترکیب این درختان در کنار یکدیگر می‌تواند باعث مقاوم شدن جنگل‌کاری‌ها شود. معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی ادامه داد: ۹ پارکی که طرح‌های جنگلداری و مقاوم‌سازی آن‌ها تهیه شده است، براساس ماده ۳ قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع به شهرداری تهران «احاله مدیریت» شده‌اند، اما با توجه به این که هنوز مدیریت ۳ بوستان جنگلی براساس طرح مصوب به مدیریت شهری پایتخت سپرده نشده است، نیاز است که ابتدا طرح جنگلداری این بوستان‌ها نیز تهیه شود و پس از تصویب طرح در شورای عالی جنگل و انعقاد تفاهم‌نامه قانونی احاله مدیریت به شهرداری تهران، اجرای طرح‌های مقاوم‌سازی در بوستان‌های جنگلی باقیمانده نیز آغاز خواهد شد که یکی از اصول مهم مقاوم‌سازی در این پارک‌ها هم، اصلاح وضعیت تنوع سنی و گونه‌ای درختان است. وی در پایان تصریح کرد: با توجه به این که تمام پارک‌های جنگلی حاشیه تهران جزو عرصه‌های منابع طبیعی محسوب می‌شوند و با توجه به کوتاهی‌های صورت‌گرفته در نگهداشت درختان در طول چند دهه اخیر و تاخیر طولانی‌مدت در انجام عملیات مقاوم‌سازی در این پارک‌ها، سازمان منابع طبیعی بنا دارد که براساس تفاهم‌نامه‌های جدید منعقد شده با شهرداری تهران، نظارت جدی‌تری را نسبت به گذشته بر نحوه رسیدگی به بوستان‌های جنگلی توسط شهرداری و پیمانکاران خود داشته باشد و برای انجام عملیات بهداشتی – پرورشی در این بوستان‌ها، دانش و تجربه خود را در اختیار مدیریت شهری و پیمانکاران زیرمجموعه آن بگذارد تا در آینده کمتر شاهد آسیب دیدن پارک‌های جنگلی حاشیه تهران باشیم.