سرمایه‌گذاری در تنها بندر اقیانوسی ایران و عفریت تحریم!

آفتاب یزد – رضا بردستانی: خرداد ۱۳۹۵ خبری روی خروجی خبرگزاری قرار گرفت با این تیتر: «ایران، افغانستان و هند موافقت‌نامه توسعه چابهار را امضا کردند» در ادامه می‌خوانیم: «در جریان سفر رئیس جمهوری افغانستان و نخست‌وزیر هند به ایران، سه کشور موافقت‌نامه اقتصادی سه جانبه توسعه بندر چابهار در جنوب شرقی ایران را امضا کردند. هند می‌خواهد با کمک توسعه
این بندر، صادرات و دسترسی خود به بازارهای افغانستان و آسیای میانه را افزایش دهد. طبق این قرارداد یک شرکت هندی حدود ۲۰۰ میلیون دلار در بهبود و توسعه بندر چابهار سرمایه‌گذاری می‌کند.» هشت سال بعد، قاسم عسکری نسب مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان در نشست خبری گفت: «تاکنون هندی‌ها به ۲۰ میلیون دلار از سرمایه‌گذاری در بندر چابهار عمل کرده‌اند و مابقی را به امضای قرارداد بلندمدت منوط کرده‌اند.»

 چابهار؛ هشت سال بعد یا شانزده سال بعد؟!
محسن جلیلوند در گفت و گویی کوتاه با آفتاب یزد اما می‌گوید: «ماجرای قرارداد ایران و هند بر سر سرمایه‌گذاری در بند چابهار به اوایل سال ۱۳۸۶ باز می‌گردد و نه ۱۳۹۵ که همچنان بلاتکلیف باقی مانده و این بلاتکلیفی نیز یک دلیل بیشتر ندارد؛ سایه‌ی عفریت تحریم بر سر ایران که تا این یکی حل نشود هر توافقنامه و قرارداد کوتاه و بلندمدتی فقط روی کاغذ باقی خواهد ماند.»
این استاد روابط بین الملل دانشگاه می‌افزاید: تمام ماجرا چابهار در تحریم‌ها خلاصه می‌شود و هر توضیح و بهانه ای، فرار از واقعیت است.
وی ادامه داد: واقعیت این است که هندی‌ها اگر می‌خواهند میلیارد دلاری در چابهار سرمایه‌گذاری کنند لابد به پیمانکاران بین المللی نیاز پیدا خواهند کرد و به طور طبیعی، هیچ پیمانکاری از ترس تحریم‌ها خودش را به دردسر نخواهد انداخت.
جلیلوند این را نیز گفت که؛ برخی از عمان و دیگر کشورها نام می‌برند، اولاً وقتی بحث، تحریم‌ها است بین عمان و هند چه تفاوتی وجود دارد؟ ثانیاً کدام کشور در دنیا می‌توان پیدا کرد که در کشور تحت تحریم‌های ثانویه، ریسک سرمایه‌گذاری را بپذیرد؟ ثالثاً کل اقتصاد عمان مگر چقدر است که بخواهد در چابهار تا این اندازه سرمایه‌گذاری کند؟

 پیام؟ کدام پیام؟
جلیلوند در پاسخ به یک سوال در حاشیه‌ی بحث سرمایه‌گذاری هند در بندر چابهار مبنی بر این که «هر مقامی و از هر کشوری می‌آید می‌گوید از سوی آمریکا پیام آورده است، داستان چیست؟» گفت: اولاً همین چند روز قبل «بایدن» در رسانه ها، واضح و شفاف اعلام کرد به ایران پیام خصوصی داده‌ایم پس می‌بینیم که امریکایی‌ها پیام‌های خود را اینگونه ارسال می‌کنند، ثانیاً این همه که گفتند فلان مقام از فلان کشور حامل پیامی از سوی آمریکا است چرا هیچکدام از پیام‌ها
منتشر نمی‌شود؟
وی ادامه داد: یک وقت بحث حل اختلافات بود و گفت و گو که در عمان در حال انجام بود و قطع شد و به نتیجه نیز نرسید حالا هم که رسانه‌ها صرفاً نگاه تبلیغی به این مسئله دارند وگرنه آمریکا اگر بخواهد به ایران پیام بدهد یا بالعکس، از کانال‌هایی انجام می‌شود که قطعاً رسانه‌ها از آن بی‌خبر خواهند بود!

 اهمیت چابهار برای افغانستان
موافقت‌نامه چابهار که خواهان سرمایه‌گذاری مشترک کشورها است، انتظار می‌رود به صورت قابل ملاحظه نقش تجارتی بندر چابهار را افزایش داده و هند را از طریق ایران و افغانستان به آسیای میانه وصل کند. موافقت‌نامه سه جانبه بازرگانی و ترانزیتی چابهار در سالهای ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ توسط تیم‌های فنی مرکب از هیات‌های امور اقتصادی، متخصصان حقوقی و کارشناسان فنی سه کشور تهیه شده است. افغانستان امیدوار است که با افتتاح بندر چابهار، این کشور گذرگاه انتقال اموال تجارتی برای کشورهای محاط به خشکی آسیای میانه باشد و از این طریق سالانه میلیون‌ها دلار درآمد داشته باشد.
این کشور اعلام کرده که بندرچابهار و گذرگاه افغانستان به کشورهای آسیای میانه، باعث خواهد شد که فرصت برای سرمایه‌گذاری هند بر روی زیربناهای حمل و نقل افغانستان مهیا شود. طرح چابهار در کنار ایجاد سهولت میان افغانستان و هند به گفته منابع افغانستان، می‌تواند این کشور را به بازارهای جدید در خاورمیانه، اروپا و آمریکا وصل کند.
افغانستان بندر چابهار را مسیر بهتر و ارزان‌تر برای واردات و صادرات کالاها نسبت به بندر کراچی پاکستان و بندر عباس ایران می‌داند که اکنون افغانستان برای مبادلات کالا بیشتر به این بنادر وابسته است. بندر چابهار در مقایسه با بندر عباس و بندر کراچی به ترتیب ۹۰ کیلومتر و ۷۰۰ کیلومتر به مرکز افغانستان نزدیک‌تر است و این فرصت را برای بازرگان‌های افغانستان فراهم می‌کند که نسبت به بنادر دیگر اموال خود را ۲۰ درصد زودتر صادر کنند.
مقامات افغان همچنین اعلام کرده بودند که بر این اساس، هزینه وارد کردن هر کانتینر مال برای بازرگانان، ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار کمتر از بنادری خواهد بود که اکنون کالا از طریق آن‌ها وارد افغانستان می‌شود. افغانستان همچنین امیدوار است که این کار بتواند برای شمار زیادی از افغان‌ها در داخل این کشور کار ایجاد کند و مشکلاتی را که بازرگانان افغانستان برای واردات کالا از بندر کراچی پاکستان دارند، حل کند.

 از خرداد ۱۳۹۵ تا آبان ۱۴۰۲
سه ماه قبل گفتند دو هفته‌ی دیگر حالا هم می‌گویند
یک ماه بعد!
چهارم دی ماه سال جاری، خبرگزاری مهر، با این تیتر: «امضای قرارداد نهایی با هند در چابهار تا ۲هفته دیگر» نوشت: «مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان از امضای قرارداد نهایی با هندی‌ها تا دو هفته آینده خبر داد.»
در آن خبر می‌خوانیم: «قاسم عسکری نسب مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان در نشست خبری در مورد علت تاخیر در نهایی شدن قرارداد سرمایه‌گذاری هندی‌ها در بندر چابهار اظهار کرد: علت تاخیر چند روزه در انعقاد قرارداد با هندی‌ها برگزاری مراسم دریانوردی در آن کشور بوده‌است و البته چند پیوست به قرارداد نهایی اضافه کردیم و اگر هندی‌ها موردی بر این پیوست‌ها نداشته باشند قرارداد نهایی تا دو هفته آینده منعقد می‌شود. عسکری نسب افزود: تاکنون هندی‌ها به ۲۰ میلیون دلار از سرمایه‌گذاری در بندر چابهار عمل کرده‌اند و مابقی را به امضای قرارداد بلندمدت منوط کرده‌اند. وی با اشاره به اینکه بندر چابهار تنها بندر اقیانوسی کشور است، گفت: در بندر شهید بهشتی در بخش ترانزیت به رشد ۲۵۰ درصدی در ۶ ماهه اول امسال رسیدیم و برای تخلیه بارگیری کانتینر از بندر شهید بهشتی تخفیفات و مشوق‌هایی در نظر گرفتیم و حتی تخفیفات
صد درصدی قائل شدیم تا این مسیر برای صاحبان بار به صرفه باشد. عسکری نسب با اشاره به کاهش هزینه عبور بار برای صاحبان بار، ادامه داد: تاکنون ۵ بسته تشویقی به صاحبان بار ارائه دادیم و در حال حاضر در هر کانتینر تخفیف ۶۰۰ دلاری داریم.
مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان گفت: سازمان بنادر و دریانوردی مرجع دریایی کشور است و ما به عنوان مسئول ۳۳ کنوانسیون دریایی، کار تخصصی را انجام می‌دهیم و ایجاد زیرساخت بر عهده ماست و دبیرخانه شورای توسعه مکران تسهیل‌گری می‌کند و خیلی با شورا چالش نداریم. عسکری با اشاره به اینکه ظرفیت کالا در بندر چابهار پنج میلیون تن است، گفت: در حال حاضر از ۷۰ درصد این ظرفیت استفاده می‌شود اما با توسعه غیرفیزیکی فعالیت‌های دستیابی باید ضریب دریایی بندر چابهار را افزایش دهیم زیرا سرویس‌های حمل کانتینر به کشورهای آسیایی جنوب شرقی وجود دارد.
مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان با اشاره به سرمایه‌گذاری ۱۲۵۰ میلیارد تومانی شرکت بخش خصوصی در پسکرانه بندر چابهار، تصریح کرد: قرارداد احداث ۲ پست اسکله پتروشیمی و نفتی به ارزش ۱۶۰۰ میلیارد تومان در هفته حمل و نقل امسال امضا خواهد شد، ضمن اینکه اپراتورها به شدت به‌دنبال ایجاد اسکله‌های معدنی هستند.

 از دو هفته‌ای که گفته بودند دو ماه و نیم گذشت!
بذرپاش: قرارداد ایران و هند برای توسعه چابهار
یک ماه دیگر امضا می‌شود
به گفته وزیر راه و شهرسازی، توافق بین ایران و هند برای بندر چابهار تا یک ماه آینده نهایی می‌شود و به امضای دو طرف می‌رسد. به گزارش ایسنا، مهرداد بذرپاش در توییتر نوشت: در دیدار با وزیر امور خارجه هند، آخرین وضعیت قرارداد بندر چابهار بین ایران و هند بررسی و توافق شد تا یک ماه آینده نهایی و بین دوطرف به امضا برسد. افزایش همکاری در حوزه‌های حمل‌ونقل و ترانزیت، امیدبخش آینده روشن همکاری‌های دو کشور قدرتمند آسیا است.
همچنین سوبرامانیام جایشنکار، وزیر امور خارجه هند در توییتر نوشت: تعاملات خود را در تهران با جلسه با مهرداد بذرپاش -وزیر راه و شهرسازی- آغاز کردم. در مورد ایجاد چارچوب همکاری بلندمدت در رابطه با بندر چابهار بحث مفصل و سازنده‌ای داشتم. همچنین در مورد کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب تبادل نظر شد. بذرپاش با وزیر امور خارجه هند دیدار کرد که طی این دیدار، ضمن مذاکره در خصوص توسعه بندر چابهار، توافق نهایی صورت گرفت. همچنین سوبرامانیام جایشنکار بر آمادگی این کشور برای سرمایه‌گذاری‌های جدید در حوزه‌های حمل ونقل و ترانزیت در ایران تأکید کرد.
به گزارش ایسنا، موقعیت استراتژیک ایران در منطقه و برخورداری از یک جغرافیای خاص، کشورهای همسایه را بر آن داشته که از خاک ایران به عنوان یک مسیر ترانزیتی استفاده کنند؛ از طرف دیگر رویکرد دولت سیزدهم در بحث دیپلماسی اقتصادی و کشورهای خارجی، همکاری با کلیه طرف‌های خارجی به‌خصوص همسایه‌ها و دیگر کشورها است. یکی از این همکاری‌ها، استفاده از موقعیت ترانزیتی ایران برای هند است. کریدور ترانزیتی شمال – جنوب می‌تواند هند و روسیه را از طریق ایران متصل کند. در ابتدا این موضوع بین کشورهای ایران، هند و روسیه بود که در این میان بندر چابهار می‌تواند به عنوان یک نقطه مهم و استراتژیک در یک شبکه حمل‌ونقل چندوجهی جریان کالا و مسافر بین ایران، هند، افغانستان، کشورهای منطقه و آسیای میانه فعالیت کند.
هند از طریق انعقاد قرارداد یکی از شرکت‌های خصوصی خود و با تعهد سرمایه‌گذاری به میزان ۸۵ میلیون دلار برای خرید تجهیزات مورد نیاز بندر چابهار، از سال ۱۳۹۷ وارد طرح توسعه فاز یک بندر شهید بهشتی چابهار شد که به دلیل مشکلات ثانویه ایجاد شده از جمله تحریم‌ها، جهت خرید و تأمین تجهیزات مذکور، این قرارداد به طور کامل اجرایی نشد؛ اما سال گذشته اعلام شد که تامین تجهیزات سنگین راهبردی به مبلغ مجموع ۲۴ میلیون دلار انجام شده است.

 سال رونق در سرمایه‌گذاری ترانزیتی
مهرداد بذرپاش -وزیر راه و شهرسازی- خردادماه درباره اینکه وضعیت سرمایه‌گذاری طرف هندی برای توسعه بندر چابهار به کجا رسید، بیان کرد: ما به هیچ وجه در شرایطی نیستیم که با ظرفیت عظیمی که بنادرمان دارند، کسی بخواهد با منت حضور پیدا کند. آنقدر تقاضا برای سرمایه‌گذاری در بنادر ایران چه از سوی نهادهای مالی و فعالان بخش خصوصی داخلی و چه سرمایه‌گذارهای خارجی زیاد است که ما باید بین آن‌ها انتخاب کنیم و امسال سال رونق سرمایه‌گذاری در این بخش خواهد بود.
پس از آن علی‌اکبر صفایی -مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی- شهریورماه درباره نحوه قرارداد با هندی‌ها در فاز یک بندر شهید بهشتی چابهار توضیح داد: این قرارداد به‌صورت سرمایه‌گذاری ۸۵ میلیون دلاری و BoT هندی‌هاست. تا الان هندی‌ها ۲۵ میلیون‌دلار سرمایه‌گذاری کردند که به‌صورت جرثقیل‌های ساحلی بوده و اخیرا با مدلی که به توافق رسیدیم، شروع به فعالیت کردند اگرنه چند سالی این جرثقیل‌ها راکد مانده بود؛ این تجهیزات شامل جرثقیل‌های ساحلی، محوطه‌ای، تجهیزات تخلیه و بارگیری کانتینر و مجموعه‌ای از انواع مختلف تجهیزات است. البته خبر نهایی شدن قرارداد با هند برای فعال کردن ظرفیت ترانزیتی ایران در سال‌های گذشته بارها منتشر شده و در سال جاری هم مسئولان وزارت راه و سازمان بنادر و دریانوردی چند بار تاکید کردند که قرارداد نهایی در حال تدوین است. حال با اظهارات وزیر راه و شهرسازی و خبر امضای قرارداد تا یک ماه آینده باید دید رویکرد دولت سیزدهم در بحث دیپلماسی اقتصادی و کشورهای خارجی به کجا می‌رسد و تا چه اندازه می‌تواند ظرفیت‌های ترانزیتی ایران را در بندر شهید بهشتی چابهار که بخشی از کریدور شمال – جنوب است، عملیاتی کند.