آفتاب یزد: بر اساس پایگاه داده‌های موسسه پاسیفیک (Pacific Institute) در سال ۲۰۲۲ دست کم ۲۲۸ درگیری بر سر موضوع آب در جهان به ثبت رسیده است. این رقم افزایش ۸۷ درصدی را نسبت به سال قبل نشان می‌دهد. خشونت‌های مرتبط با آب در سال ۲۰۲۲ به بالاترین حد خود رسید که عمدتاً ناشی از […]

آفتاب یزد: بر اساس پایگاه داده‌های موسسه پاسیفیک (Pacific Institute) در سال ۲۰۲۲ دست کم ۲۲۸ درگیری بر سر موضوع آب در جهان به ثبت رسیده است. این رقم افزایش ۸۷ درصدی را نسبت به سال قبل نشان می‌دهد. خشونت‌های مرتبط با آب در سال ۲۰۲۲ به بالاترین حد خود رسید که عمدتاً ناشی از جنگ روسیه در اوکراین و حملات رژیم صهیونیستی علیه منابع آبی فلسطین در کرانه باختری بود.
این موارد شامل خرابکاری شهرک نشینان اسرائیلی در چاه‌های آب در کرانه باختری اشغالی، دامداران و کشاورزان عشایری که بر سر منابع کمیاب در جنوب صحرای آفریقا با هم درگیر هستند و بمباران سدها و تصفیه خانه‌های آب در اوکراین توسط روسیه است.
به طور کلی، نزاع و خشونت‌های مربوط به دسترسی به آب از سال ۲۰۰۰ به طور پیوسته در حال افزایش است زیرا بحران آب و هوا و کمبود فزاینده آب درگیری‌های قدیمی بر سر زمین، ایدئولوژی و مذهب، اقتصاد و حاکمیت را تشدید می‌کند و درگیری‌های جدیدی را نیز شکل می‌دهد.
در یکی از فاجعه‌بارترین حوادث در سال جاری، رژیم صهیونیستی با هدف قرار دادن زیرساخت‌های حیاتی و قطع منابع آب بر روی بیش از ۲ میلیون نفر در نوار غزه، از آب به‌عنوان سلاح استفاده کرده است – همانند کاری که روسیه در زمان تخریب سد کاخوفکا در جنوب اوکراین انجام داد.
سازمان ملل دسترسی به آب آشامیدنی سالم را یکی از حقوق اساسی بشر می‌شمارد، با این حال بیش از ۲ میلیارد نفر، حدود ۲۵ درصد از جمعیت جهان، هنوز به این حق دسترسی ندارند. به گفته کارشناسان این سازمان، قطع کردن آب یا ممانعت از دسترسی مردم به آب سالم، نقض قوانین بشردوستانه بین‌المللی و کنوانسیون‌های ژنو است و یک جنایت جنگی محسوب می‌شود.
آمارهای موسسه پاسیفیک یکی از جامع‌ترین پایگاههای اطلاعاتی درباره خشونت‌های مرتبط با آب در جهان است. قدمت این آمار به بیش از ۴۵۰۰ سال پیش می‌رسد و حاوی بیش از ۱۶۳۰ مدخل شناسایی شده از گزارش‌های خبری، گزارش‌های شاهدان عینی و پایگاه‌های اطلاعاتی است.

 افزایش خشونت‌های مرتبط با آب از سال ۲۰۰۰
موسسه پاسیفیک انواع خشونت‌های شکل گرفته را به سه دسته تقسیم‌بندی کرده است:
= خشونت‌هایی که با تلفات همراه بوده است.
= زمانی که خشونت بر سر دسترسی یا کنترل آب بوده است.
= خشونت‌هایی که از آب به عنوان سلاح استفاده شده است.

این نمودار به جزئیات رویدادهایی می‌پردازد که در آن یک منبع یا سیستم آبی – سد، چاه، تصفیه‌خانه، کانال، خط لوله و غیره – محرک، نوعی سلاح یا عامل تلفات در خشونت بوده است. داده‌های موجود از سال ۲۰۰۰ به بعد را پوشش می‌دهد. داده‌های سال ۲۰۲۳ ناقص است، اما ظاهرا در مسیر رسیدن به یک رکورد جدید و بالاتر است.
در حالی که خشونت‌های مربوط به آب به مکان یا زمان خاصی محدود نمی‌شود، حوادث از این دست در خاورمیانه، جنوب آسیا و آفریقا به طور چشمگیری در حال افزایش است و به دلیل افزایش تقاضا و کاهش منابع ناشی از بحران آب و هوایی تشدید می‌شود.
حمله به تاسیسات آبی غیرنظامی یا استفاده از آب به عنوان سلاح علیه غیرنظامیان، طبق قوانین بین‌المللی مطلقاً ممنوع است. پیتر گلیک، یکی از بنیانگذاران مؤسسه پاسیفیک، می‌گوید: جنگ همیشه وحشتناک است، اما حتی در جنگ نیز قوانین رفتاری وجود دارد و جامعه بین المللی باید نقض قوانین بین المللی بشردوستانه را محکوم و قانون شکنان را مجازات کند. وی می‌افزاید: ما در سال ۲۰۲۳ در مسیر بدی همانند سال ۲۰۲۲ قرار داریم، مگر اینکه تلاش‌ها برای رسیدگی به پیامدهای خشکسالی و تغییرات آب و هوایی گسترش یابد و یا درگیری‌ها در اوکراین و خاورمیانه کاهش یابد.
اولین درگیری آبی شناخته شده در ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد در گوئدنا سومر – یا منطقه «لبه بهشت» در خاورمیانه باستان رخ داد، درگیری بر سر آب و آبیاری زمین‌های کشاورزی که یک قرن به طول انجامید. دومین مورد بین سال‌های ۱۶۸۴ تا ۱۷۲۰ قبل از میلاد بر فراز رودخانه دجله در بابل بود.
جدیدترین داده‌ها شامل ۵۶ حادثه در اوکراین از زمان تهاجم روسیه در فوریه ۲۰۲۲ تا اواسط سال ۲۰۲۳ است. در آوریل ۲۰۲۲، آب آشامیدنی ۱۰۶ شهر در منطقه خرسون اوکراین پس از هدف قرار گرفتن سیستم‌های برق و آب توسط روسیه قطع شد. در ژانویه ۲۰۲۳، یک میلیون اوکراینی – کل جمعیت اودسا – دوباره پس از حمله نیروهای روسی به سیستم‌های انرژی و آب به طور موقت بدون آب ماندند.


در ژوئن سال جاری، انفجاری که سد کاخوفکا را بر روی رودخانه دنیپر ویران کرد، حداقل ۵۰ کشته برجای گذاشت و چندین روستا و مزارع کشاورزی را زیر آب برد و همچنین آب شهرها، نیروگاه‌ها و سیستم‌های آبیاری را قطع کرد. این نوع حملات رویداد را به عنوان یک سلاح و عامل تلفات معرفی می‌کند.
بسیاری از تاسیسات آبی اوکراین – که برای آب آشامیدنی، آبیاری، صنعت و نیروگاه‌ها استفاده می‌شود – در شرق و جنوب این کشور متمرکز شده‌اند، جایی که شدیدترین درگیری‌ها در آن رخ داده است.
روسیه مسئول بیشتر تخریب‌ها است، اما اوکراین هم گاهی اوقات آب را به سلاح تبدیل کرده است. به عنوان مثال، در ماه مه ۲۰۲۲، نیروهای مسلح اوکراین دروازه‌های یک سد را تخریب کردند تا پیشروی روسیه به سوی اسویتلودارسک در دونتسک را کاهش دهند.
هدف قراردادن تاسیسات آبی در زمان جنگ چیز جدیدی نیست. سدها در طول جنگ داخلی اسپانیا و جنگ جهانی دوم عمدا مورد حمله قرار می‌گرفتند. به عنوان مثال، ایالات متحده منابع آب را هنگام بمباران جزیره سایپان تحت اشغال ژاپن در ژوئن ۱۹۴۴ هدف قرار داد که منجر به کمبود شدید آب شد.
با توجه به ادامه جنگ در اوکراین، دانشمندان قادر به ارزیابی کامل خسارت نیستند، اما کمبود آب توسط برخی نواحی و کشاورزان در جنوب گزارش شده است. به گفته الکساندرا شومیلوا، محقق موسسه اکولوژی آب‌های شیرین و ماهیگیری لایب‌نیتس، علاوه بر این، سیل ناشی از بمباران و سایر زیرساخت‌ها احتمالاً سمومی از جمله فلزات سنگین، نفت و پلاستیک – و مین‌های زمینی را در پایین دست و احتمالاً در سراسر مرزهای بین‌الملی به جای گذاشته است.
پیامدهای بلندمدت این جنگ بر کیفیت و کمیت آب برای اوکراین و کل کشورهای جهانی قابل توجه خواهد بود. سوال بزرگ این است که چگونه منابع آبی و اکوسیستم‌های اوکراین می‌توانند احیا شوند و این مسئله چقدر طول می‌کشد؟ شومیلووا می‌گوید: اوکراین بیش از هزار مخزن آب دارد و اگر جنگ ادامه پیدا کند، همه آن‌ها در معرض خطر هستند.

 خاورمیانه
خشونت‌ها بر سر آب در خاورمیانه رو به افزایش است و منازعات در یمن، عراق و سوریه در سال گذشته ۷۴ مورد بوده است – یک سوم کل منازعات در جهان.
تنش‌ها بین ایران و افغانستان بر سر رودخانه هیرمند در حال افزایش است، زیرا هر دو کشور ناامنی آبی فزاینده‌ای را تجربه می‌کنند. پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۵۰ تمام کشورهای منطقه با افزایش جمعیت و تشدید تاثیرات اقلیمی، تنش آبی بالایی را
تجربه کنند.
اما مسلماً فلسطینی‌ها بیشترین آسیب را از جنگ آب در منطقه می‌بینند، زیرا رژیم صهیونیستی از خشونت فزاینده‌ای برای اعمال کنترل بر ذخایر محدود آب در سرزمین‌های اشغالی استفاده می‌کند. حمله غافلگیرانه حماس در ۷ اکتبر، ۱۲۰۰ اسرائیلی کشته و بیش از ۲۰۰ گروگان برجای گذاشت. پس از آن، حملات بی‌امان رژیم صهیونیستی به غزه حداقل شش چاه آب، سه ایستگاه پمپاژ آب، یک مخزن آب و یک کارخانه آب شیرین‌کن که به بیش از ۱.۱ میلیون فلسطینی خدمات‌رسانی می‌کنند، خسارت دیده یا ویران شده است. آژانس‌های سازمان ملل از کمبود شدید آب گزارش کرده‌اند به طوری که که فلسطینی‌ها مجبور به نوشیدن، آشپزی و حمام کردن با آب‌های آلوده یا آب دریا هستند.
رژیم صهیونیستی همچنین برق و سوخت مورد نیاز برای بهره برداری از دیگر تاسیسات آب شیرین کن غزه و تصفیه خانه‌های آب و فاضلاب را قطع کرده است. بسیاری از خشونت‌های اخیر مربوط به آب در غزه هنوز در آمار گزارشگران ثبت نشده است.
مدت‌ها قبل از محاصره غزه، اسرائیل به‌عنوان بخشی از برنامه‌های خود برای گسترش شهرک‌ها و کنترل منابع بسیار محدود آب منطقه، سیستم‌های آبیاری و آبرسانی فلسطینی‌ها را در کرانه باختری هدف قرار می‌داد. رژیم صهیونیستی از ژانویه ۲۰۲۲ تا اواسط سال ۲۰۲۳ حداقل ۶۶ بار به منابع آبی فلسطین حمله کرد – خشونت‌های مرتبط با آب بیشتر از آنچه در همین بازه زمانی به اوکراین تحمیل شد.
به عنوان مثال، شهرک نشینان و سربازان رژیم صهیونیستی در ژوئن ۲۰۲۲ حملاتی را علیه سیستم‌های تامین و توزیع آب ترتیب دادند، از جمله پر کردن چاه‌های آب با سنگ در نزدیکی جنین و تخریب یک استخر آبیاری مزارع انگور در بیر زیت.
در اکتبر سال گذشته، نیروهای ارتش رژیم صهیونیستی یک پمپ آب را که آب چندین روستا از جمله بورین و ماداما را تامین می‌کرد، منهدم کردند و آب بیش از ۲۰۰۰۰ فلسطینی قطع شد.
در تابستان سال جاری، نیروهای اشغالگر اسرائیل به کشاورزان فلسطینی در الخلیل در کرانه باختری یورش بردند و قبل از ریختن بتن در چاه‌های آب برای جلوگیری از آبیاری زمین‌های کشاورزی تمام زمین‌ها را غارت کردند. حملات مکرر با غصب زمین‌ها همراه است و تقریباً با مصونیت کامل انجام می‌شود.
گلیک، از مؤسسه پاسیفیک، اضافه کرد: «حتی قبل از خشونت‌های گسترده اخیر بین اسرائیل و فلسطین، افزایش حملات شهرک‌نشینان و ارتش رژیم صهیونیستی به چاه‌های آب، سیستم‌های آبیاری، خطوط لوله و چشمه‌های فلسطینی در منطقه، منعکس‌کننده تلاش‌های اسرائیل برای گسترش شهرک‌ها و کنترل منابع آبی بسیار محدود در کرانه باختری است. در سالهای اخیر موارد نادری از حوادث مربوط به مواردی است که منابع آبی اسرائیل توسط ساکنان سرزمین‌های اشغالی و گروه‌های شبه نظامی از لبنان و فلسطین هدف قرار گرفتند.

 خشونت‌های آب ناشی از اقلیم
بر اساس گزارش‌های سازمان ملل متحد، از الگوهای بارندگی غیرقابل پیش‌بینی گرفته تا سیل، خشکسالی، بالا آمدن سطح آب دریاها و آب شدن یخ‌های قطبی، آب اضطراری‌ترین بحران اقلیمی است و به گفته سازمان ملل متحد، با ادامه سوزاندن سوخت‌های فسیلی، وضعیت بدتر هم خواهد شد.
به گفته گلیک، کمبود آب ناشی از تغییر اقلیم به طور فزاینده‌ای بر خطر درگیری‌های بزرگ تاثیرگذار است. به عنوان مثال شواهد قوی وجود دارد که نشان می‌دهد جنگ داخلی سوریه تا حدی ناشی از خشکسالی شدید بود که با گرمایش جهانی تشدید شد و بر امنیت غذایی و اقتصاد این کشور تاثیر گذاشت.
در سطح جهانی، ناآرامی‌های مدنی نیز در حال افزایش است زیرا مردم از مکزیک و پرو گرفته تا هند، ماداگاسکار و آفریقای جنوبی به خیابان‌ها می‌آیند تا آب سالم و بهداشتی را مطالبه کنند – که اغلب به دلیل زیرساخت‌های در حال فروپاشی، آلودگی صنعتی و حکمرانی ضعیف وجود ندارد. در سپتامبر ۲۰۲۲، پلیس ۲۵ نفر را در جریان اعتراضات به کمبود شدید آب در همدان، ایران دستگیر کرد. در ماه ژوئیه، یک جوان ۱۷ساله پس از شلیک گلوله پلیس در آفریقای جنوبی برای پراکنده کردن سد معبر در جریان اعتراض به کمبود آب آشامیدنی در شهر کوچکی در شرق ژوهانسبورگ کشته شد.
ما شاهد اثرات سال‌ها مدیریت ضعیف منابع آب – به دلیل سیاست، کمبود منابع مالی، فساد، درگیری یا سایر اولویت‌ها – همراه با تغییرات آب و هوایی شدید هستیم و این منجر به رقابت شدیدتر بر سر منابع آب خواهد شد. لیز ساکوچیا، یکی از مشاوران امنیت آب در موسسه منابع جهانی می‌گوید: اگرچه نظریاتی وجود دارد که آب می‌تواند مسیری برای ایجاد صلح باشد، اما امسال نمونه‌های وحشتناکی از خلاف این موضوع را
مشاهده کرده‌ایم.