حقآبه در ازای بهره‌مندی از مواهب چابهار

اختلاف پاکستان و افغانستان ، امنیتی است شبیه آن چه مابین «ایران و عراق» و «ترکیه، عراق و سوریه» رخ داده است.

رضا بردستانی/خبرنگار بین‌الملل: یک استاد روابط بین الملل دانشگاه اصفهان ضمن رد این فرضیه که «طالبان افغانستان» بنا دارد تا از اهرم فشار رهاسازی مرزها برای عبور آزادانه ی مهاجران غیرقانونی برای به دردسر انداختن ایران استفاده کند به آفتاب یزد گفت:« از این اهرم ترکیه بارها برای فشار بر اروپا استفاده کرده و نتایجی هم گرفته است اما طالبان افغانستان بعید است دست به چنین کاری بزنند به چند علت؛ یکی این که عملاً به افراد زیر ۴۰ سال پاسپورت نمی دهند چون با بحران نیروی کار و پیری جمعیت مواجه خواهند شد و دوم این که بین ایران و مقامات طالبان به جز موضوع «حقآبه» آن چنان مشکل جدی ای وجود ندارد که روی چنین فرضیه ای متمرکز شویم.
محمدعلی بصیری می گوید: آمار غیر رسمی حکایت از خروج نزدیک به نیمی از جمعیت افغانستان از زمان روی کار آمدن «طالبان دوم» دارد، نیمی از این آمار هم درست باشد بعید است طالبان مرزهای خود را برای خروج آسان مهاجران عمدتاً غیرقانونی رها کند.
این استاد دانشگاه البته معتقد است: فشار بر کشور ها با استفاده از برخی اهرم ها از جمله عدم نظارت کافی بر مرزها در بسیاری از جاهای دنیا مرسوم است و ممکن است در مرز ایران و افغانستان هم چنین اتفاقی رخ بدهد اما در حال حاضر روند مهاجرت با شدت و ضعف، شبیه سال های گذشته است اما نگرانی هایی وجود دارد که مفصل بدان اشاره خواهم کرد.

طالبان به پاکستان: اخراج مهاجرین عجولانه بود
محمد ارسلاح خروتی، معاون وزارت مهاجران و عودت کنندگان طالبان با انتقاد از اخراج مهاجرین توسط پاکستان گفت: اسلام آباد در برابر پناهجویان افغان باید اقدامی مسئولانه انجام دهد و به آنان فرصت دهد تا به میل خود به کشورشان بازگردند. تنها در دو هفته گذشته نزدیک به ۳۰۰ هزار پناهجوی افغان از مرزهای تورخم، اسپین بولدک، نیمروز، اسلام‌قلعه و نیز از راه فرودگاه کابل برگشته‌اند. پاکستان در بخش پناهجویان عجولانه تصمیم گرفت و حقوق پناهجویان را با آنکه مطابق قوانین بین‌المللی است زیر پا گذاشت.

نگرانی یک نماینده از اخراج مهاجران افغانستانی از پاکستان چقدر به واقعیت نزدیک است؟!
هفته ی گذشته بود که «معین الدین سعیدی» نماینده چابهار در مجلس یازدهم با اشاره به تصمیم پاکستان مبنی بر اخراج مهاجران غیر قانونی افغانستانی، ابراز نگرانی کرد که ممکن است سیلی از مهاجران غیر قانونی افغانستانی راهی ایران شوند.
هفته ی گذشته در میانه ی چالش افغانستان و پاکستان بر سر اخراج مهاجران( که پاکستانی ها می گویند مهاجران غیر قانونی اما طالبان افغانستان می گوید قانونی ها هم اخراج شده اند) اما یک اتفاق دیگر نیز رخ داد و آن سفر مقامات افغانستانی(عمدتاً مقامات اقتصادی دولت طالبان) به تهران بود(ملا برادر، معاون اقتصادی ریاست الوزراء طالبان) که پیرامون برخی مسائل اقتصادی و نیز موضوع «حقآبه» بحث و گفت و گو کردند.
آن چه در این سفر بیش از همه مورد توجه قرار گرفت، اصرار و تأکید مقامات طالبان مبنی بر استفاده از بندر چابهار(تنها بندر اقیانوسی ایران) و بندرعباس بود که در جای خود حائز اهمیت است تا جایی که «عصمت قانع»، کارشناس مسائل سیاسی افغانستان می نویسد:« سفر ملا برادر به تهران ارزشمند است. هر کاری می کنند باید این موضوع را حل سازند، چه آسمان در حال سقوط باشد و چه زمین منفجر شود، باید راه جایگزینی برای تجارت افغانستان با پنجاب پیدا کنیم. مسیر جایگزین مسیر ایران به بندر چاه بهار و بندرعباس است. ما با ایرانی ها اختلاف ارضی نداریم، منازعه هلمند حل شده است.» این موضوع آن قدر حائزاهمیت بود که هیئت افغانستانی راهی چابهار شد تا بازدیدی از این بندر ارزشمند داشته باشد.
از بصیری استاد روابط بین الملل دانشگاه اصفهان نخست پیرامون این مسئله سؤال می کنیم که؛ موضوع مهاجران افغانستانی، خاصه مهاجران غیرقانونی تا چه اندازه می تواند مهم و در جای خود نگران کننده باشد؟
این تحلیلگر مسائل بین المللی با تشریح دقیق موضوع مهاجران افغانستانی می گوید: در باره ی موضوع مهاجران افغانستانی باید به چهار مقوله توجه داشت:
اول: سابقه ی تمدنی چندهزارساله(فرهنگی، تمدنی، زبانی، نژادی، مذهبی و علقه های انسانی)آن قدر حائز اهمیت است که در جاهایی عملاً امکان جداسازی این دو ملت از هم وجود ندارد.
دوم: از زمان جداشدن افغانستان از ایران، همواره رفت و آمدها وجود داشته چه به عنوان نیروی کار و چه به عنوان سرمایه‌گذاری و فعالیت های اقتصادی.
سوم: بحث جمعیت و جا به جایی جمعیت از کشورهای ضعیف به کشورهای ثروتمند موضوعی نیست که خاص ایران و افغانستان باشد و در بیشتر جاهای دنیا مرسوم است. طی صد سال گذشته، همواره افغانستانی ها به دلیل مشکلات ناشی از جنگ، فقر اقتصادی و تنگناهای معیشتی، همواره ایران را به عنوان یکی از مقاصد مهاجرت خود بر گزیده اند. در این میانه، وظیفه‌ی سیاستگذاران ایرانی است که با نظارت دقیق از این پتانسیل به خوبی بهره ببرند ولیکن همواره باید مراقب مرزبندی ها میان مهاجران قانونی و غیر قانونی باشند.
چهارم: آن بخشی که نگران کننده است و ظاهراً از دست دولت ما نیز خارج شده و حق اعتراض برای شهروندان ایرانی محفوظ است مربوط به مهاجران غیرقانونی است که می تواند معضلات فرهنگی، اقتصادی و حتی امنیتی را به دنبال داشته باشد. نگرانی ابراز شده از سوی نماینده مردم چابهار در ادامه ی نگرانی های قبلی و صرفاً درباره ی مهاجران غیرقانونی است که رفتار اخیر پاکستانی ها با مهاجران افغانستانی تکمیل کننده ی این نگرانی است ولی این که ما با یک فعل عام خواسته باشیم پیرامون همه ی مهاجران افغانستانی ابراز نگرانی کنیم چندان منصفانه و هوشمندانه نیست!

اختلاف پاکستان و افغانستان، امنیتی است شبیه آن چه مابین «ایران و عراق» و «ترکیه، عراق و سوریه» رخ داده است
محمدعلی بصیری در بخش دیگری از این گفت و گو و در پاسخ به این پرسش که؛ اختلافات فعلی مقامات پاکستانی با طالبان افغانستان که منجر به اخراج صدها هزار مهاجر افغانستانی شده است، سیاسی است؟ می گوید:اختلاف اصلی پاکستانی ها و طالبان افغانستان، امنیتی است. آن ها نگران تجزیه طلبی و مباحث امنیتی هستند واگرنه ریشه های قومی برخی از مناطق پاکستان با افغانستان به قدری نزدیک است که عملاً جدا کردنی نیستند. وی ادامه می دهد: آن چه اینک در پاکستان در حال رخ دادن است را ما در مرزهای غربی خود با عراق، و نیز ترکیه با عراق و سوریه تجربه کرده ایم. بصیری تأکید می کند: آن چه اینک دست مقامات پاکستانی را برای فشار بر مهاجران غیرقانونی افغانستانی باز گذاشته، تأکید بر مباحث امنیتی است.

پاکستان به دنبال امتیاز گیری از مجامع بین المللی است؟
در همین رابطه، یکی از کارشناسان سیاسی افغانستان پا را از این نیز فراتر گذاشته می گوید:« پاکستان یک همسایه ناخلف است که با فشار بر مهاجرین به‌دنبال دریافت پروژه و امتیاز از جامعه جهانی است.»
شیرمحمد عباس استانکزی، معاون سیاسی وزارت خارجه طالبان نیز گفته:«دولت پاکستان از حضور پناهجویان افغان طی ۴۰ سال گذشته میلیاردها دلار به جیب زده است و تصمیم اخیر آن نیز جنبه تجاری و مالی دارد.» استانکزی اظهار می دارد:«نیروهای ظالم که عمر خود را به رشوه‌گیری و خیانت گذرانده‌اند، تمام دارایی، پول و مال پناهجویان افغان را می‌گیرند و آنها را با دست‌ خالی به افغانستان می‌فرستند.» به گفته معاون سیاسی وزارت خارجه طالبان:«اخراج یکباره این حجم از پناهجویان، خلاف قوانین و روال‌های عادی بین‌المللی است و دراین‌باره هیچ مشورتی با دولت و حتی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل نشده است.»

 سخنگوی وزارت خارجه طالبان به پاکستان: محدودیت‌ها برای مردمان قبایلی در مرز، خلاف واقعیت‌های عینی و تاریخی است
وزارت خارجه طالبان با انتقاد از تصمیم جدید پاکستان مبنی بر اجباری شدن روادید و ویزا برای مردمان قبایلی در مرز بین دو کشور، آنرا تصمیم یک جانبه و برخلاف واقعیت‌های عینی و تاریخی دانسته است. سخنگوی وزارت خارجه طالبان می‌گوید: «مردمان و در کُل، خطِ بین افغانستان و پاکستان با یکدیگر پیوندهای دینی، قومی، زبانی، خویشاوندی و تجاری فراوانی دارند و باوجود برخی اجبارهای تاریخیِ حکومت‌ها در طول تاریخ، برای مردم این منطقه برخی حقوق ویژه در نظر گرفته شده و مورد احترام قرار داده شده اند.» او می افزاید:«اکنون که در افغانستان امنیت و ثبات تأمین و تحرک اقتصادی ایجاد شده است، موضع و درخواست امارت اسلامی این است که به این مردمان اجازه داده شود تا مانند گذشته آزادانه رفت‌وآمد کنند و نقشی مثبت در تحرک اقتصادی دو کشور ایفا کنند.»

 وزیر کشور طالبان: حکومت پاکستان خلاف اصول بین المللی مهاجرین را اخراج می‌کند
سراج الدین حقانی، وزیر کشور طالبان در دیدار با مهاجرین اخراج شده در تورخم گفته که حکومت پاکستان خلاف اصول بین‌المللی مهاجرین را به گونه اجباری اخراج می‌کند. حقانی گفت: «عزت افغان‌ها در کشور خودشان محفوظ است و خوب است که برای آبادی کشور به جای فردا امروز برگشته اند.» او گفت که حکومت متعهد است تا به منظور فراهم سازی سهولت‌ها برای عودت‌کنندگان از تمام امکانات کار گیرد.

چابهار در ازای حقآبه؟!
معاونت اقتصادی ریاست الوزرا طالبان همزمان با بازدید ملابرادر از بندر چابهار در ایکس(توئیتر سابق) نوشت: «بندر چابهار علاوه‌بر هند و چین، افغانستان را به بازارهای اروپا و شرق میانه وصل خواهد کرد و از این طریق روابط افغانستان با جهان تقویت و نزدیک می شود. این بندر برای کشورهای آسیای مرکزی و به‌ویژه افغانستان که کشوری محاط به خشکی است، ارزش اقتصادی خاصی دارد. بندر چابهار برای افغانستان ده ها کیلومتر از بندرعباس و صدها کیلو متر از بندر کراچی کوتاه تر است که مصرف و زمان صادرات را به شکل قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌دهد. بندر چابهار در یک موقعیت جغرافیایی استراتژیک ساخته شده است که از طریق آن افغانستان می تواند شرکای تجارتی و ترانزیتی جدیدی پیدا کند و در زمان و مصرف کمتر به بازار های تجارت بین المللی وصل گردد.»
به عنوان سؤال پایانی، از این استاد روابط بین الملل دانشگاه اصفهان می پرسیم:«آیا ممکن است طالبان افغانستان، حقآبه را مشروط به دریافت تسهیلات برای استفاده از بندر چابهار کند؟
محمدعلی بصیری با قید«گمان نکنم» در جواب پرسش آفتاب یزد گفت: اهمیت بندر چابهار و کلاً مسیر ایران برای ترانزیت کالا به افغانستان بر کسی پوشیده نیست و تازگی نیز ندارد.
وی ادامه می دهد: طالبان به خوبی می داند بهترین، نزدیک‌ترین و امن ترین مسیر برای رسیدن به آب های آزاد جهان از ایران می‌گذرد پس این که فرض کنیم طالبان ممکن است بحث «حقآبه» را در گروی تسهیل در بهره برداری از توانمندی های این بندر مطرح کرده باشد اگرچه نزدیک به ذهن است اما نیازی بدان نیست زیرا ایران مانعی بر سر راه این خواسته ی طالبان ایجاد نکرده و آمادگی کامل دارد تا این مسیر را در اختیار طالبان افغانستان قرار دهد.
محمدعلی بصیری در واکنش به این پرسش که؛ مثلث مهاجران غیر قانونی، عدم محافظت و مراقبت از مرزهای افغانستان با ایران و حقآبه می تواند به عنوان اهرم فشار در مواقع لزوم مطرح باشد یا نه؟ اظهار می دارد: طبیعتاً با این فرض که چرا موضوع حقآبه حل نمی شود، مرزها به درستی کنترل نمی شود و ناگهان یک تیم اقتصادی راهی تهران می شود و موضوع چابهار تا این اندازه برای طالبان مهم می شود همه گونه گمانه زنی را به ذهن متبادر می سازد اما در این سوی ماجرا هم مقامات ایرانی می توانند هوشمندانه به تمامی خواست های خود در ازای برآورده ساختن نیازهای طالبان جامه عمل بپوشند. جهان، جهان داد و ستد است و در عالم سیاست چنین مراوداتی چندان دور از ذهن نیست اما بنده تا این لحظه به چنین مفروضاتی نرسیده ام و بعید می دانم طالبان قصد داشته باشد تا از اهرم های فشاری که نام بردید بهره‌برداری کند.