حق‌آبه، دیپلماسی با طالبان پیچیده

آفتاب یزد، مریم گمشاد: رودخانه هیرمند اهمیت قابل‌توجهی برای هر دو کشور ایران و افغانستان دارد و یکی از موضوعات حقوقی- سیاسی است که سبب مشاجره پایدار با افغانستان از زمان امضای عهدنامة پاریس ۱۸۵۷ تاکنون بوده است. آنچه باعث تداوم اختلافات آبی با افغانستان شده مجموعه‌ای از عوامل بین‌المللی، حقوقی، سیاسی، زیست محیطی، انسانی و اختلاف‌های ناشی از ناپایداری مقادیر توزیع حق‌آبه میان دو کشور است. از آنجایی که به دلیل خلاء قوانین بین‌المللی آب، تعریف دقیقی از بهره‌برداری از منابع آبی ارائه نشده، موجب عدم موفقیت در مذاکرات آبی شده است. با توجه به دیدگاه‌های حقوقی در خصوص آب‌های مشترک، زیاده خواهی افغانستان در بهره‌برداری از رود هیرمند متناسب با نظریه حاکمیت مطلق سرزمینی است. به طور مثال با داخلی تصور کردن رودخانه هیرمند، همواره عملیات‌های متعددی همانند سدسازی و حفر کانال مسیر آب را برای منافع یک طرفه افغانستان تغییر داده است. اما رفتار ایران مطابق با قاعده حقوقی آبی تمامیت محدود سرزمینی بوده است و همواره خواستار بهره‌برداری منطقی از رودخانه هیرمند بوده است. دو دهه خشکسالی‌های اخیر، پیامدهای زیست محیطی، امنیتی، اجتماعی و اقتصادی بر جاگذاشته است. ثبات اقتصادی از مهمترین عواملی است که امنیت را فراهم می‌کند. وابستگی اقتصادی سیستان به آب پس از خشک شدن تالاب بین‌المللی هامون نتیجه‌ای جز فقر، کوچ اجباری و بیکاری برای سیستان نداشته است. اگرچه وابستگی اجباری اقتصادی مردم به آب منجر به برنامه‌ها و طرح‌های میلیاردی در سیستان برای حفظ کشاورزی شد اما هیچ کدام به ثمر نرسیده است. آنچه واضح و مبرهن است، نیاز حیاتی سیستان به آب و همچنین رونق اقتصادی در این منطقه به عنوان یک حق انسانی است که می‌بایست مهم تلقی شود. دولت‌ها نه تنها وابستگی اقتصادی سیستان را به مشاغل آبی کاهش نداده اند، بلکه صنعت را نیز رشد نداده اند. عدم خواست مکرر رسانه‌های فعال سبب شده است حق‌آبه و مسائل اقتصادی سیستان با جدیت پیگیری نگردد. در شرایط فعلی که فقر در سیستان بیداد می‌کند و مردم با یارانه ناچیز زندگی می‌کنند، آیا زمان آن نرسیده است تا سیستان را از نابودی کامل نجات داد؟ مهم تلقی کردن مردم، احترام به کرامت و منزلت مردم سیستان، صداقت، یکرنگی و طرح مسائل به صورت شفاف و صریح با مردم را می‌بایست مهم تلقی کرد. مردم سیستان طی سال‌های اخیر آگاه‌تر از دهه‌های گذاشته‌اند چرا که با گسترش شبکه‌های اجتماعی و فقدان نابرابری‌ها هر روز آگاه‌تر از دیروز، نداشته‌ها و کمبودها را بیان می‌کنند و خواسته‌ها را طلب می‌کنند. اما آنچه تعجب را بر می‌انگیزد عدم عذرخواهی از مردم غیرتمند و مرزدار سیستان و بلوچستان به واسطه تعلیق در بهبود شرایط اقتصادی و آبی این منطقه است. اگرچه اخیرا افغانستان ادعا کرده است که فقدان منابع آبی و خشکسالی در بالادست رودخانه هیرمند نیز وجود دارد، اما این به منزله پذیرفتن این ادعا فارغ از تحقیقات فنی دقیق مسئولین مرتبط نیست. با توجه به امنیتی شدن سیستان و فقدان منابع آبی و عدم فرصت‌های شغلی، ایران به لحاظ سیاسی موظف است، حق‌آبه قانونی سیستان را پیگیری نماید و رفاه اجتماعی و اقتصادی مردم را تامین کند.