امروزه رسانه جزئی از ساختار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هر کشور است و با هر فنی که پیام را منتشر کند، افکار عمومی را مخاطب قرار میدهد. رسانهها ابزاری برای انتقال پیامهای گروهها و تشکلهای سیاسی به شهروندان به شمار میروند و بهعنوان یکی از ارکان جهان مدرن در پویایی و شکوفایی دموکراسی نقش فزایندهای […]
امروزه رسانه جزئی از ساختار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هر کشور است و با هر فنی که پیام را منتشر کند، افکار عمومی را مخاطب قرار میدهد. رسانهها ابزاری برای انتقال پیامهای گروهها و تشکلهای سیاسی به شهروندان به شمار میروند و بهعنوان یکی از ارکان جهان مدرن در پویایی و شکوفایی دموکراسی نقش فزایندهای به عهده دارند و از این نظر، احزاب سیاسی میکوشند با دسترسی به رسانه فراگیرتر، حجم نفوذ خود را در افکار عمومی افزایش داده و پیامهای خویش را به مردم برسانند. رسانه، بهعنوان رکن چهارم دموکراسی نقش مهمی در ایجاد سایر ارکان دموکراسی ازجمله انتخابات دارد.
آری! برنارد کوهن گفت: رسانهها ممکن است به ما نگویند چگونه بیندیشیم اما بهطور حتم به نحو شگفتآوری، در بیان این نکته که به چه چیزی بیندیشیم موفق هستند.
ازاینرو نباید نقش رسانه در افزایش مشارکت عمومی در انتخابات را نادیده گرفت پس این مهم مرا برانگیخت بهعنوان یک دغدغه مند در حوزه رسانه و بهعنوان احدی از افراد این جامعه که معتقد است انتخابات، مهمترین، بارزترین و قابلاندازهگیریترین نوع مشارکت افراد در عرصه سیاسی است و اخلاق اجتماعی شهروندی را به نمایش میگذارد در روزهایی که ما را به دوازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی نزدیک میکند از تأثیر رسانه در انتخابات بنگارم و یقین دارم یا شما مطلع هستید یا به این نتیجه خواهید رسید که زندگی بدون رسانه حداقل به شکل مدرنش ناممکن و نامیسر خواهد بود.
قبل از پرداختن به نقش رسانهها در انتخابات، لازم به ذکر میدانم، گام نخست زمینهسازی برای حضور میلیونی و فراگیر مردم در عرصه انتخابات منوط به حضور داوطلبان نمایندگی از سلایق مختلف است.
مزایا و معایب رسانه برتر
تلویزیونها در هر کشور، جریان اصلی رسانهای شمرده میشوند؛ تلویزیون با تأثیری که بر چشمها میگذارد در حقیقت از مؤثرترین عضو برای انتقال پیام و شکلدهی ذهنیت مثبت یا منفی نسبت به نامزدهای انتخاباتی استفاده میکند.
به همین دلیل، نامزدهای انتخاباتی با ژستهای مردمپسند یا تیپهای متفاوت در برابر شبکههای تلویزیونی ظاهر شده و این است که نامزدهای انتخاباتی مشاوران تبلیغاتی زبدهای دارند که حتی نوع و رنگ لباس، آرایش مو، عینک، کفش و… و نحوه سخن گفتن و ژستهای آنان را تعیین میکنند.
رادیو نیز یکی دیگر از انواع رسانههاست که به لحاظ فراگیری، پا بهپای تلویزیون جلو رفته است. بااینحال، به گفته استادان ارتباطات، در مسابقه گوش و چشم، چشم برنده است. هرچند در مقابل، رادیو به مکانهایی رسوخ کرده است که تلویزیون ازنظر فنی امکان آن را نیافته است. رادیو به لحاظ قدمت نیز قدیمیتر و پر سابقهتر از تلویزیون است البته عیب بزرگ هر دو رسانه تکرارناپذیری و فرار بودن پیامهای آنهاست.
مثلاً برای شنیدن یک برنامه رادیویی یا دیدن یک برنامه تلویزیونی، باید رأس ساعت مقرر به این رسانهها توجه کرد زیرا امکان دوباره شنیدن وجود ندارد و پیامها در ذهن ماندگار نمیشود، درحالیکه برای مثال یک روزنامه را میتوان در دست گرفت و بارها و بارها مطالعه و به آن استناد کرد یا به دیگران نشان داد و هر بخش را مرور کرد.
رسانههای مکتوب مخاطبان را بمباران خبری و اطلاعاتی میکنند، برای ارسال اخبار و آگهیهای احزاب فعالیت میکنند و دایره مرزهای سیاسی و خط قرمز آنها گستردهتر از سایر رسانههاست. به همین دلیل نیز زبانی صریحتر و افشاگرانهتر دارند. مطبوعات در بسیاری از مواقع، حتی سوژههای کاری سایر رسانهها را فراهم میآورند، یک موج خبری یا بمب تبلیغاتی میتواند همه رسانههای فعال کشور را درگیر خود کند، مشروط به آنکه در کمپین انتخاباتی سناریوی پوشش خبری به نحو درستی تدوین شده باشد.
و اما فضای مجازی تأثیرات بسیار مخربی بر دیده شدن مطبوعات کاغذی گذاشته است؛ رسانه دیجیتال و فضای مجازی دنیای جدید پیرامون ما هستند.
اینترنت، رسانهای همهگیر، همهجایی، همه مکانی و فرازمانی است؛ اینترنت، رسانهای چندوجهی است که همه امکانات فنی رادیو، تلویزیون، روزنامه، ماهواره، گرافیک و الکترونیک را همزمان به خدمت گرفته است و متخصصان تبلیغات اینترنتی، نبض جامعه را با نظرسنجیها و افکار سنجیهای روزانه در اختیار میگیرند.
امروزه، به لحاظ تأثیر بر رفتار انتخاباتی، اینترنت را از برخی جهات میتوان رسانه برتر نامید؛ زیرا بهعنوان رسانهای با گستره جهانی، ابعاد مختلف متن، صدا و تصویر را پوشش میدهد اما رسانههایی همچون رادیو، تلویزیون، ماهواره و… باوجود ماهیت کاری اطلاعرسانی، نمیتوان تنوع موجود در اینترنت را به نحو احسن پوشش دهند درحالیکه یکی از اصول و عوامل مطلوبیت هر رسانه، کاهش دادن یا حذف کردن قید زمان و مکان برای مخاطب است.
از سوی دیگر شرایط دشوار رقابتی و کشمکشها و بحثهای بسیار درون گروهها و بین گروهها، حساسیت بینالمللی انتخابات ایران، اهمیت حضور حداکثری، کاهش رغبت عمومی به مطالعه روزنامه و… موجب شده است نامزدهای انتخابات و گروهها و احزاب مختلف برای بالا بردن شور انتخابات و برقراری ارتباط با گروه کثیری از افراد تحصیلکرده و آشنا به فناوریهای روز، توجه خاص به استفاده از اینترنت بهعنوان رسانه نشان دهند و در این زمینه سرمایهگذاری کنند.
با توجه به اینکه انتخابات نوعی همایش ملی با تأثیرات بینالمللی است، تبلیغات و اطلاعرسانی در این شرایط، نیازمند رسانهای کارا، مؤثر و با نفوذ در میان لایههای اندیشمند و متفکر جامعه است تا بتواند زمینه اطلاعرسانی کامل را فراهم کند؛ بهاینترتیب، اینترنت میتواند بهترین رسانه برای انتخابات باشد.
البته نیک میدانیم که در حال حاضر اگر کسی سواد رسانهای نداشته باشد ولو دکترا هم داشته باشد این فرد بیسواد است چون با امواج رسانه و با دروغهایی که رسانه میگوید گاها تأثیر میپذیرد.
وظایف و رسالت اصلی رسانه در انتخابات
آنچه آشکار میباشد این است که رسانهها اعم از شنیداری، دیداری و مکتوب موظفاند به افزایش آگاهی مردم در انتخاب شایستگان مبادرت ورزند؛ تردیدی نیست که یکی از وظایف اصلی رسانه فراهم کردن شرایط حضور آگاهانهی مردم برای ایفای نقش در سرنوشت خویش و اقتدار نظام است. هدف رسانه تنها فرستادن یک شخص به مجلس خلاصه نمیشود بلکه باید تلاش کند بهترین و کارآمدترین نامزد به مجلس راه یابد و تمام تلاش آنها به سمت کمرنگ کردن تعصبات بیجا و انتخاب اصلح بر اساس شایستگی و توانمندی حرکت کند.
مردم نو شدند، اندیشهها نو شدند، رسانهها مدرن شده و نیازها مدرنتر از هر زمان دیگر است؛ بنابراین الان زمانی است که کشور و مردم نیاز به نمایندگان فعال، مدیر، مدبر، جسور و کارآمد دارند، آگاهی بخشی برای انتخاب چنین نمایندگانی از وظایف رسانه است.
رسانهها نباید از کاندیدایی خاص حمایت کنند و بدون شک، حمایت رسانهها از نامزدهای خاص، مردم را دچار شبهه و بدبینی نسبت به آنها میکند؛ بنابراین بیطرفی رسانهها در انتخابات بسیار مهم است و پس از انتخابات نیز باید همچنان نقش محوری خود در راستای تحقق شعارها و وعدههای انتخاباتی کسانی که به مجلس راه یافتهاند، ثابتقدم بمانند؛ البته در این زمان نباید بیطرفانه عمل کنند بلکه باید کاملاً در جناح مردم قرار بگیرند زیرا رسانهها نماینده افکار عمومی جامعه هستند.
بایستههای اخلاق رسانهای
اهالی رسانه خوب میدانند که در صنعت ارتباطات، هیچچیز مهمتر از به دست آوردن اعتماد مخاطبان و ایجاد اعتماد به رسانهها نیست؛ رسانههای اخلاق محور یک سرمایه ارزشمند برای مردم و جامعه محسوب میشوند.
رعایت نکردن اخلاق رسانهای، سبب سلب اعتماد مخاطبان خواهد شد؛ عواملی که در این میان منجر به بیاعتمادی میشوند عبارتاند از: صداقت نداشتن در اطلاعرسانی (تناقضگویی، مبالغه و اغراق، تحریف و سانسور)، موثق نبودن پیامها، عینی و واقعی نبودن پیامها، عدم بیطرفی.
عدالت انتخاباتی نیز یک فعل اخلاقی است؛ یعنی امکانات رسانه بهویژه رسانه ملی بهطور مساوی و عادلانه به کاندیداها تعلق گیرد، چون رسانه ملی است و متعلق به مردم است. یک کاندیدای معروف همانقدر از رسانه ملی سهم دارد که یک کاندیدای ناشناخته و مستقل.
فراهم کردن عدالت رسانهای برای نامزدهای انتخاباتی رعایت اصل بیطرفی، ترویج رعایت اخلاق انتخاباتی از جانب جریانهای سیاسی و مردم و کاندیداها، ایجاد زمینه برای رقابت برنامه محور بهجای شکلگیری دوقطبیها یا چندقطبیهای کاذب، ایجاد فضای عقلانی و قانونی انتخاباتی بهجای فضای احساسی و غیرقانونی و اطلاعرسانی دقیق، صحیح و سریع اقدامات مجریان و ناظران انتخابات و اخبار انتخاباتی، جلب مشارکت حداکثری مردم در پای صندوقهای رأی، آگاهی و بصیرتبخشی به جامعه برای انتخاب اصلح باید در دستور کار تمامی رسانهها بهویژه رسانه ملی قرار داشته باشد.
فعالان رسانهای اگر میخواهند به وظیفه آگاهیبخششان جامه عمل بپوشانند و به بالا بردن اطلاعات و حق انتخابهای مردم کمک کنند بهتر است وظیفهشان را درست و بیطرفانه انجام دهند، یعنی قبل و مهمتر از هر چیزی، رعایت اخلاق حرفهای را در نظر داشته باشند که گاهی در این میان چه زشتیهایی بهواسطه قدرت ذاتی رسانه که بزک و زیبا نمایش میدهند و چه زیباییهایی که زشت نمود پیدا میکنند؛ البته این دستکارها از کسانی برمیآید که کاسبان و قلم فروشان این قشر فرهیخته، آگاه و کارآمدند و در کسوت و لباس این عزیزان به فریب عامه میپردازند که خروجی آن همان نشریات بهاصطلاح زرد بوده که هر روز و هر ساعت با کموزیاد شدن مبالغ و جیره دریافتی چرخشهایی وحشتناک و جامعه براندازی از آنها شاهد هستیم.
در پایان نمایندگان منتخب مردم در مجلس شورای اسلامی نیز بدانند همانطوری که مردم حق انتخاب دارند، حق انتقاد از موکلان خود را نیز دارند و بهجای نگاه منفی و حذفی نسبت به منتقدان، به رفع نقاط ضعف خود و تقویت نقاط مثبت کاری بپردازند چراکه مجلس شورای اسلامی محور بسیاری از تصمیمگیریها، قانونگذاریها، برنامهریزیها است و چراغ هدایت و راهنمایی دولت و ملت را به دست دارد؛ مجلس پایگاه اساسی نظام و مردم و مایهی حضور و مشارکت واقعی مردم در تصمیمگیریها و تجلی ارادهی ملی است. کلام خود را خلاصه کنم و به نقل از بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران: مجلس عصاره همه فضائل ملت است.
چو غنچه گرچه فروبستگیست کار جهان
تو همچو باد بهاری گرهگشا میباش
(حافظ)
Saturday, 27 April , 2024