«تصمیم گیری» ابزار مدیریت بحران

تصمیم‌گیری بخش اجتناب‌ناپذیر اقدامات روزانه است، همه انسان‌ها وسازمان‌ها معمولاً به دنبال بروز مشکل یا برای انجام بهتر امور، پیشگیری از یک حادثه ناگوار افزایش بهره‌وری در کسب و کار ناچار به گرفتن انواع تصمیمات هستند.
انتخاب پیراهن و کت و شلوار مناسب برای امروز، انتخاب مسیر بهتر برای رسیدن به محل کار، تعیین شغل، انتخاب همسر، تصمیم در مورد درمان بیماری، انتخاب غذا برای رفع گرسنگی، تصمیم به تعدیل نیرو به علت مشکلات اقتصادی در سازمان، انتخاب شیوه تامین اعتبار برای یک پروژه اجرایی، انتخاب کسب و کار، تغییر در خط تولید یک محصول، انتخاب راه حل مقابله با بحران آلودگی هوا، چاره جویی برای رفع مشکل اشتغال…تا انتخاب تاکتیک‌ها وگزینه‌های دفاع و… تصمیمات از نظر مقیاس و محدوده تاثیرگذاری، افق زمانی برنامه ریزی، اهمیت، فوریت، سطح مسئول تصمیم گیرنده، و… دارای ابعاد گوناگونی می‌باشد. تصمیمات کوچک و کم اهمیت را می‌توان با یک بررسی مختصر و محدود در مورد گزینه‌ها و احیانا با گرفتن مشورت از دیگران، گرفت ولی اتخاذ تصمیمات بزرگ، مهم و تاثیرگذار مستلزم تصمیم‌سازی با انجام مطالعات، رعایت برنامه‌های مصوب بالادست، قوانین
و مقررات است.
تصمیم‌سازی یک فرآیند شامل، تعریف و شناخت مسئله، گردآوری اطلاعات، بررسی محدودیت‌ها و الزامات قانونی، مطالعات کارشناسی، راهکارها یا گزینه‌های حل مسئله یا پیشگیری از ایجاد مسئله، مقایسه گزینه‌ها از جنبه‌های مختلف وبا استفاده از تکنیک‌های موجود و ارائه پیشنهاد به منظور اتخاذ تصمیم نهایی و انتخاب گزینه برتر می‌باشد.
در بعضی از موارد و موقعیت‌ها اتخاذ تصمیم کاملاً ضروری و بلکه اجتناب‌ناپذیر است و تبعات ناشی ازعدم تصمیم‌گیری و یا سوء تصمیم‌گیری فاجعه بار خواهد بود و یا ممکن است مسائل و مشکلات بیشتری را ایجاد کند.
تصمیم‌گیری ضمن آنکه هیچگاه ایده‌آل و بدون اشتباه و ایراد نیست، باید توسط اشخاص ذیربط و دارای اختیارات قانونی وبا بهره‌گیری از ابزارها و شیوه‌های شناخته‌شده گرفته شود. هر تصمیمی که با اختیارات قانونی گرفته میشود، به استناد اصل تناسب اختیار و مسئولیت، البته همراه با مسئولیت و پاسخگویی خواهد بود، بدیهی است که تصمیمات سیاست‌گذاران و مدیران ارشد به خاطر گستردگی حیطه مسئولیت‌ها و وسعت دامنه تاثیرگذاری تصمیمات، بسیار حساس و با اهمیت است.
در دنیای پیشرفته و به‌شدت پیچیده امروز بخصوص در مورد مدیریت سیستم‌های اجتماعی، بعلت کثرت عوامل و ارتباطات دینامیکی تاثیرگذار، فرآیند تصمیم‌گیری طولانی‌تر، دشوارتر، ساختار یافته‌تر و نیازمند اطلاعات و نرم افزارهای ویژه است و حاصل تصمیم سازی‌های، پیچیده، مهم و حساس معمولاً شامل پلان‌های C، B و…می‌باشد.

اهمیت طرح این موضوع در این نوشتار اما، تفاوت فرآیند تصمیم‌گیری در شرایط مدیریتی کشور ما با روش‌های معمول در دنیای پیشرفته و طبیعتا آثار و تبعات آن در سرنوشت کشور است، که شاید دلیل آن تفاوت‌های بسیار در ارزش‌های حاکم، فرهنگ سیاسی، ساختار مدیریت، سبک رهبری و رویکردها نسبت به موضوع برنامه‌ریزی در روند توسعه، چشم‌انداز آینده، اهداف کلان و استراتژیک، راهبردها در مدیریت موجود در کشور با عرف جهانی است.
در حالیکه بسیاری از تصمیمات مهم در اداره امور کشور قاعدتاً می‌بایست در چارچوب سلسله مراتب برنامه‌های مصوب باشد ولی نظام مدیریتی بخش‌های مهمی از کشور بعلت سنتی بودن و اتکای به بعضی باورهای غلط علم ستیزانه، به روش‌های متداول تجزیه و تحلیل و استنتاج و تصمیم‌گیری اعتقاد نداشته ویا تبعیت از آن را به مصلحت خود و جریان منتسب نمی‌داند و بنابراین ما شاهد تصمیم‌گیری‌های فراوان اقتضایی و همراه با توجیه مصلحت اندیشی هستیم که دارای کمترین پشتوانه علمی و کارشناسی بوده و ظاهر شدن آثار سوء آن در حتی کوتاه‌مدت هم بسیار محتمل است و هرچند هزینه‌های ناشی از تصمیماتی که از سلیقه گرفته می‌شود ممکن است بسیار سهمگین باشد و جبران خسارات آن ممکن نباشد، ولی مشاهده نشده که شخصی به خاطر ایراد خسارت‌های ناشی از سوء مدیریت یا تصمیمات غیر فنی و غیرسیستماتیک مجازات شده باشد و متاسفانه در دهه‌های گذشتۀ تحت تاثیر رویکردها، جهت گیری‌ها، سیاست‌گذاری‌ها ومدیریت‌های سنتی و مغایر با اهداف و سیاست‌های توسعه ملی خسارت‌ها و هزینه‌های سنگین بر ساختارهای اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تحمیل و کشور را در وضعیت خطیری قرار داده است.
– وضعیت اسف بار کنونی دریاچه ارومیه نتیجه تصمیم‌گیری‌های غلط گذشته از جمله احداث سدهای مختلف بدون مطالعه امکان‌سنجی و کاهش آب ورودی به دریاچه است و بنا به یک نظریه کارشناسی تصمیم به احداث میان‌گذر دریاچه و بزرگراه تبریز-ارومیه موسوم به شهید کلانتری که در اوایل دهه ۶۰ بدون انجام مطالعات بیولوژیکی، ژئوتکنیکی و صرفاً با عزم و روحیه جهادی و با هدف کوتاه کردن فاصله ارومیه و تبریز انجام و در حین اجرا با مشکلات عدیده از جمله نشست خاکریزها، انسداد جریان آب و اختلال در حرکت و حیات موجودات ذره‌بینی زنده موجود در دریاچه و… گردید که مشکلات آن پس از چهار دهه هنوز ادامه دارد.
– توسعه افقی شهرها با واگذاری بی‌رویه و بدون مطالعه اراضی وبا هدف تامین مسکن نیازمندان شهری و مهاجران روستایی که مدیریت شهری را با چالش هزینه‌ها و مشکلات خدمات‌رسانی به شهرهای گسترش یافته مواجه نموده حاصل تصمیمات مدیران کم تجربه، بدون تخصص و هیجانی آن دوران است.
– روستاهای تخلیه شده، فاقد تحرک اقتصادی و اجتماعی امروز هم نتیجه تصمیمات مسئولان ناآشنا با مقوله برنامه‌ریزی شهری و روستایی است.
– وضعیت بحرانی امروز منابع آب نیز به خاطر سیاست‌ها تصمیمات مدیریت منابع آب کشور در احداث سدها، صدور پروانه حفر چاه در دشت‌های ممنوعه، عدم کنترل چاه‌های غیر مجاز واز آن مهم‌تر برخورد منفعلانه وسیاسی‌کارانه در ترویج الگوی مناسب وصرفه‌جویی در مصرف آب است.
– مهاجرت برخی از نیروی جوان و نخبه کشور که شرایط موجود را هم بخاطر نبود فرصت‌های کار و اشتغال رنج مهاجرت و جلای وطن را به‌جان می‌خرد و راهی دیار غربت می‌شود، تحت تاثیر برخی تصمیمات و سیاست گذاری‌های مغایر با قانون اساسی و اصل عقلانیت است.
– شرایط اقتصادی، کاهش ارزش پول ملی و قدرت خرید مردم، رکود بی‌سابقه در کسب و کار به همراه تورم، وجود برخی رانت‌ها و فسادهای اداری همه و همه نتیجه اعمال سیاست‌های ماجراجویانه، بلندپروازانه، خودخواهانه و استفاده از نظام برنامه‌ریزی و شیوه‌های نوین مدیریت در روند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری برخی از مدیران است.
باید بپذیریم که در دهکده کوچک جهانی، سرنوشت همه کشورها به هم گره خورده و هم‌زیستی، تعاملات و ارتباطات بین‌المللی را اجتناب ناپذیر کرده است.