ترکیه در بین ۶ شریک اصلی تجاری ایران حضور ندارد!

آفتاب یزد – رضا بردستانی: طبق آمار منتشر شده از سوی گمرک، مجموع تجارت خارجی کشور در ۱۱ ماهه سال جاری، ۱۳۶ میلیون تن کالا به ارزش ۸۸ میلیارد دلار مبادلات تجاری کشورمان با ۱۰ شریک تجاری ایران بوده است.
در این میان، مبادلات تجاری ایران با کشور ترکیه در این مدت نسبت به مدت مشابه سال قبل از حیث ارزش ۱۵ درصد و به لحاظ وزن ۳۰درصد کاهش و با عراق به لحاظ ارزش ۵ درصد و از نظر وزن یک درصد کاهش داشته است!
این در حالی است که، در سفر اخیر سید ابراهیم رئیسی، مثل تمام یک دهه‌ی گذشته و مانند هر دو دولت حسن روحانی، از تلاش برای ۳۰میلیارد دلاری شدن تراز تجاری مابین تهران و آنکارا سخن به میان آمد اما آمارها چنین مسئله‌ای را تأیید نمی‌کنند

۸۴ درصد تجارت خارجی ایران با ۱۰ کشور انجام می‌شود
براساس خبری که هفته‌ی نخست اسفند ماه سال جاری منتشر شد و طبق اعلام گمرک ایران، چین، امارات متحده عربی، ترکیه، عراق، هند، پاکستان، فدراسیون روسیه، عمان، آلمان و افغانستان ۸۴ درصد از ارزش کل مبادلات تجاری کشور را به خود اختصاص داده‌اند. به گزارش مهر، از مجموع تجارت خارجی کشور در ۱۱ ماهه سال جاری، ۱۳۶ میلیون و ۶۴ هزار تن کالا به ارزش ۸۸ میلیارد و ۴۴۱ میلیون دلار مبادلات تجاری کشورمان با ۱۰ شریک تجاری ایران بوده است.
۱۰ شریک تجاری اول ایران شامل چین، امارات متحده عربی، ترکیه، عراق، هند، پاکستان، فدراسیون روسیه، عمان، آلمان و افغانستان بوده است که ۸۴ درصد از ارزش کل مبادلات تجاری کشور را به خود اختصاص داده‌اند. در بین ۱۰ شریک تجاری کشورمان، مبادلات تجاری ایران با کشورهای چین، امارات متحده عربی، پاکستان، فدراسیون روسیه، عمان، و افغانستان به لحاظ وزن و ارزش با افزایش رو به رو بوده است.
همچنین مبادلات تجاری ایران با کشور ترکیه در این مدت نسبت به مدت مشابه سال قبل از حیث ارزش ۱۵ درصد و به لحاظ وزن ۳۰ درصد کاهش و با عراق به لحاظ ارزش ۵ درصد و از نظر وزن یک درصد کاهش داشته است. مبادلات تجاری ایران با کشور آلمان نیز به لحاظ وزن ۴۶ درصد کاهش ولی از حیث ارزش ۹ درصد افزایش نشان می‌دهد. در همین مدت مبادلات تجاری ایران و هند نیز از حیث ارزش کاهش ۱۶ درصدی و به لحاظ وزن با افزایش ۲۰ درصدی روبرو بوده است. در ۱۱ ماهه سال جاری در بین ۱۰ شریک تجاری اول کشورمان، بیشترین افزایش مبادلات تجاری به لحاظ وزن و ارزش به فدراسیون روسیه اختصاص داشت که از حیث وزن ۵۴ درصد و به لحاظ ارزش ۲۴ درصد افزایش نشان می‌دهد. شایان ذکر است، از بین ۱۰ شریک تجاری نخست کشور، ۷ کشور همسایه و تنها یک کشور از قاره اروپا بوده است.

مسیری که ما می‌پیماییم و مسیری که همسایگان
سوم مارس، سیزدهم اسفند ماه، روز پایانی سومین مجمع دیپلماسی آنتالیا در ترکیه است. آفتاب یزد به همین بهانه، مصاحبه‌ای با «عبدالرضا فرجی راد» انجام داد (این مصاحبه با عنوان: «ترکیه، عربستان، عراق در مسیر توسعه و ژئوپلیتیک ثبات‌زا»، یکشنبه سیزدهم اسفند منتشر شد) تا برای چندین پرسش ایجاد شده، پاسخی بیابد:
= آیا مجمع دیپلماسی آنتالیا مهم است؟
= چرا ترکیه، عراق و عربستان با شتاب بیشتری در مسیر توسعه در حرکت هستند؟
= وضعیت کشورهای منطقه (کشورهای شمال، جنوب، شرق و غربِ جمهوری اسلامی ایران) از منظر سیاسی و اقتصادی چگونه است؟
= آیا ترکیه می‌تواند از تنگناهای اقتصادی عبور کند؟
= پاکستان بالاخره چه زمانی می‌خواهد به جای مناقشات داخلی و منطقه‌ای به اقتصاد خود سر و سامان بدهد؟
= آیا وضعیت اقتصادی افغانستان از زمان روی کار آمدن طالبان دوم بهتر شده است؟
= اوضاع کشورهای حوزه قفقاز چگونه است، اقتصادی رو به پیشرفت دارند یا اسیر سیاست‌های تنش‌زایی شده اند؟
= کشورهای آسیای میانه، نظاره‌گر برنامه‌های توسعه‌ای کشورهای منطقه از جمله کشورهای جنوب خلیج فارس هستند یا خود نیز آستین بالا زده اند؟
= چرا هند دیگر وارد چالش‌های همسایگی با پاکستان نمی‌شود؟
= سرنوشت سرمایه گذاری‌های چین در پاکستان چه خواهد شد؟
= آیا عربستان همچنان از اسلام آباد حمایت خواهد کرد؟
= السودانی تا چه میزان توانسته عراق بحران زده را به ثبات و آغاز برنامه‌های توسعه‌ای نزدیک کند؟
و…
مصاحبه‌ای که به آن اشاره کردیم به صورت مشروح در شماره‌ی یکشنبه/سیزدهم اسفند ماه منتشر شد و قرار نیست در این یادداشت، مجدداً آن چه در آن گفتگو عنوان شده را، بازگو و تکرار کنیم اما این مصاحبه، ناگفته‌هایی نیز داشت، ناگفته‌هایی که می‌تواند تلنگری به مسئولان سیاسی، سیاست خارجی، اقتصادی، قضائی و مجلس باشد تا با مداقه در آن چه در کشورهای دور و اطراف ایران می‌گذرد.

> چه خبر از همسایگان؟!
پیش از پرداختن به این ناگفته‌ها و اشاره‌ای به سؤالات و پاسخ آنها، به این چند خبر که بیشتر مربوط به کشورهای مورد بحث است و به صورت اتفاقی انتخاب شده، توجه کنید:
= عمان برای هفتمین سال متوالی به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده گچ در سطح جهان معرفی شد. اولین مقصد صادراتی گچ عمان کشور هند است.
= از زمان روی کار آمدن سلطان هیثم تا به امروز عمان توانسته در شاخص آزادی اقتصادی از رتبه ۱۰۸ به رتبه ۵۶ برسد. جایگاه این کشور در سال گذشته ۹۵ بود که در اعلام امسال به ۵۶ رسید. این رتبه در بین۱۸۴ کشور به دست آمده است. لازم به توضیح است سلطان هیثم از ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰ روی کار آمد (تقریبا چهار سال قبل)
= ترامپ اولین هتل خود در آسیا را در عمان و کریستین رونالدو نیز اولین کلینیک خود در آسیا را در عمان خواهند ساخت.
= تورم نقطه به نقطه در ماه ژانویه ۲۰۲۴ نسبت به همان ماه در سال قبل یک دهم درصد کاهش پیدا کرد. تورم در عمان زیر یک درصد است.
= وزیر نفت پاکستان: تحریم‌های آمریکا بر پروژه گازی با ایران قابل اعمال نیست. وزیر نفت و نیروی پاکستان کشورش را موظف به تکمیل خط لوله انتقال گاز جمهوری اسلامی ایران مطابق با توافق دوجانبه دانست و اظهار داشت که تحریم‌های آمریکا قابل اعمال بر این پروژه مشترک گازی نیست. محمد علی طی کنفرانس مطبوعاتی در اسلام‌آباد در آستانه پایان کار دولت موقت پاکستان درباره آخرین وضعیت خط لوله انتقال گاز از ایران گفت: احداث ۸۰کیلومتر خط لوله در خاک پاکستان اجرا خواهد شد و تکمیل آن حدود یکسال و نیم به طول خواهد انجامید. وی افزود: پاکستان در سال ۱۳۸۷ (۲۰۰۹ میلادی) قرارداد خط لوله گاز را با ایران امضا
کرده و موظف است این پروژه را طبق این توافق تکمیل کند. محمد علی گفت: پاکستان قصد احداث خط لوله در داخل خاک خود را دارد و در حال حاضر آن را به ایران متصل نکرده است لذا اسلام‌آباد تصور نمی‌کند که تحریم‌های آمریکا بر این پروژه قابل اعمال باشد. (این خبر چندان هم دور از واقعیت نیست زیرا سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا از اظهار نظر درباره عزم اسلام آباد برای اجرای خط لوله گاز بین ایران و پاکستان خودداری کرد. زمانی که از متیو میلر درباره عزم اسلام آباد برای تکمیل احداث خط لوله گاز از ایران به این کشور سوال شد وی سکوت کرد.)
= براساس اعلام وزارت نفت عراق، این کشور در ماه فوریه بیش از ۹۹.۵ میلیون بشکه نفت صادر کرده است.
= ثائر مخیف عضو کمیسیون کشاورزی و آب در پارلمان عراق در سخنانی تاکید کرد در سفری که رجب طیب اردوغان به زودی به عراق خواهد داشت، پرونده منابع آبی و اختلافات دو کشور در این زمینه اهمیت ویژه‌ای خواهد داشت و جزو اولویت‌هایی است که مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
= صالح مهدی الحسناوی وزیر بهداشت عراق در صحبت‌هایی گفته که این وزارتخانه قصد دارد برای ارائه خدمات درمانی و بهداشتی به بیماران مبتلا به سرطان، به ساخت بیمارستان‌های جدید و جذب نیروهای متخصص خارجی اقدام کند.
= ابتسام الهلالی عضو کمیسیون کشاورزی پارلمان عراق از قصد این کشور برای واردات بیش از ۵ هزار سیستم آبیاری نوین در آینده نزدیک برای توسعه بخش کشاورزی خبر داد.
= باقر الساعدی نماینده پارلمان عراق و عضو کمیسیون خدمات در سخنانی تاکید کرد که نرخ سرمایه‌گذاری خارجی در عراق در سه سال اخیر ۶۰ درصد افزایش یافته است.
از حوصله‌ی یک یادداشت بیرون است اما شبیه این خبرها، مربوط به کشورهای همسایه به وفور یافت می‌شود.

> توسعه، ثبات داخلی و کمک به صلح منطقه ای، نسخه‌ای شفابخش
در گفتگو با فرجی راد در نهایت به این نتیجه رسیدیم که کشورهای مورد بحث در آن مصاحبه (ترکیه، عربستان و عراق) و نیز سایر کشورهای منطقه، به این جمعبندی رسیده‌اند که توسعه، ثبات داخلی و کمک به صلح منطقه ای، نسخه‌ی شفابخش این کشورها است.
روزگاری عربستان یک پای ناآرامی‌های خاورمیانه بود (نه این که حالا نباشد اما در مقایسه با گذشته بسیار کمتر)، عراق کانون درگیری تکفیری‌ها با نیروهای مستشاری و نیابتی، ترکیه گرفتار در بحران سیاسی اما این روزها شاهد آن هستیم که حجم خبرهای اقتصادی (توسعه ای) بسیار بیشتر از خبرهایی است که یک سر آن جنگ است و درگیری‌های مستقیم و نیابتی!
نکته‌ی عجیبی در مصاحبه‌ی مذکور عنوان شد که می‌تواند قابل تأمل باشد و آن این که: «عربستان حاضر شد شکست خورده‌ی جنگ با یمنی‌ها لقب بگیرد اما از میدان جنگ خارج شود» حالا ممکن است برخی تحلیلگران ایرانی آن را حاصل و نتیجه‌ی قدرت حوثی‌های یمن بدانند؛ عربستان خود را از باتلاق یمن نجات داد تا با تمرکز بیشتری به برنامه‌های توسعه‌ای و بلندپروازانه‌ی خود بپردازد.
عراقی‌ها نیز دقیقاً در همین مسیر در حرکت هستند، تلاش برای حضور در کریدورهای منطقه‌ای و بین‌المللی، تلاش برای احداث جاده‌هایی که آن‌ها را به اروپا وصل کند، سرعت بخشیدن به سرمایه گذاری‌های حوزه نفت و گاز و انرژی، سر و سامان دادن به اوضاع آشفته‌ی تورم، بانک‌ها و… تلاش برای جذب سرمایه گذاران بین‌المللی و آیند و روند همیشه و در همه حال به کشورهایی که احساس می‌کنند تمایل دارند در عراق سرمایه‌گذاری کنند.
اندکی آن طرف تر، ترکیه نیز زیر ساخت‌های خود را بهبود بخشیده، اگرچه همچنان دچار تراز تجاری منفی است (حدود ۱۱۰ میلیارد دلار واردات بیشتر از صادرات) اما سخت به دنبال آن است تا اعراب ثروتمند خلیج فارس را برای سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی همچون مسکن، هوش مصنوعی و حتی پروژه‌های اکتشاف نفت، سپرده‌گذاری در بانک‌های ترکیه و… ترغیب کند.
اکثر تحلیلگرانی که با آفتاب یزد گفتگو کرده اند (فرجی راد، بصیری، قهرمانپور، بیگدلی و جلیلوند) متفق القول بر این عقیده‌اند که اگرچه ترکیه مشکلات مالی آزاردهنده‌ای دارد اما طی دو یا سه سال آینده، اردوغان موفق خواهد شد به اقتصاد ترکیه سر و سامان بدهد و این ممکن نیست مگر با یک برنامه ریزی دقیق در حوزه‌های مورد علاقه و حوزه‌هایی که در آن توانایی‌هایی دارند، جذب سرمایه گذاران بین‌المللی، توجه به ثبات و آرامش دورنی، پرهیز از دامن زدن به مناقشات منطقه‌ای و بین‌المللی و ایجاد توازن بین شرق و غرب (نه متمایل شدن صِرف به شرق و نه افتادن تمام و کمال در دامان غرب).
اگر خوب به کشورهایی نظیر عراق، عربستان و ترکیه بنگریم خواهیم دید این سه کشور اگرچه با غرب میانه‌ی خوب یا بسیار خوبی دارند اما همزمان با چینی‌ها و روس‌ها نیز مراوداتی دارند که این خود حکایت از درایت و هوشمندی حکمرانان آن کشورها دارد.
ناگفته‌ای که اگرچه عنوان شد اما خیلی به آن نپرداختیم آن که، کشورهایی نظیر عربستان و عراق در مواجهه با نسل جوان به این نتیجه رسیده‌اند که باید به نسلی که با هوش مصنوعی سر و کار دارد و بخشی از زندگی او در دنیای مجازی سپری می‌شود پاسخگو بود یعنی مطالبات این نسل را نمی‌توان بی‌پاسخ گذاشت و قطعاً مطالبات نسل آمیخته با شبکه‌های اجتماعی و هوش مصنوعی، نه جنگ که صلح و ثبات و توسعه و تکنولوژی است.

> از تلاش برای رسیدن به تراز ۳۰ میلیارد دلاری
مابین «تهران – آنکارا» تا، آماری ناامید کننده
ترکیه در بین ۶ شریک اصلی تجاری ایران حضور ندارد!
بازگردیم به تیتر و آماری که رسماً گمرک جمهوری اسلامی ایران منتشر کرده است. سال‌ها است، بیشتر از یک دهه، هرگاه مسئولی از جمهوری اسلامی راهی ترکیه می‌شود یا میهمانی بلندپایه از ترکیه به ایران می‌آید، این تیتر هم زنده می‌شود: «تلاش برای رسیدن به تراز ۳۰ میلیارد دلاری مابین «تهران – آنکارا» »از فردای آن آیند و آن روند اما، مسیر تجاری ایران و ترکیه در همان سراشیبی قبلی قرار می‌گیرد، کاهش مراودات تجاری و سردتر شدن روابط دو کشور. بخشی از ماجرا، نهفته در تحریم‌ها است و پیمان نامه‌های بین‌المللی نظیر «اف. اِی. تی. اِف» و اما باقی ماجرا باز می‌گردد به مسیری که داریم می‌پیماییم.
در خلاصه‌ترین وضع ممکن می‌توان گفت؛ باید بازگردیم به متوازن‌سازی سیاست خارجی مابین شرق و غرب، باید مسیر تجاری‌مان با اروپا را بهبود ببخشیم، باید تلاش کنیم برای رها شدن از تحریم‌ها و چاره‌ای بیندیشیم.
خوش‌مان بیاید یا نیاید، باور کنیم یا نکنیم؛ حتی داریم از طالبان نیز عقب می‌افتیم چه، طالبان شروع کرده به سرمایه‌گذاری در کشورهای همسایه از جمله ایران و ما هنوز نمی‌دانیم و مستأصل شده‌ایم که بالاخره کابل قرار است «حقآبه هیرمند» را آزاد کند یا نه (!) هرچند با گفته‌های اخیر شیرمحمد عباس استانکزی، معاون سیاسی وزارت خارجه حکومت طالبان نمی‌توان حالا حالاها امیدوار بود زیرا این مقام دولت طالبات تأکید کرد: «در صورت افزایش آب در رودخانه هلمند و رفع چالش‌های آبی افغانستان، حقابه ایران پرداخت خواهد شد.» و معلوم نیست «درصورت افزایش آب در رودخانه‌ی هلمند/هیرمند» دقیقاً کی اتفاق خواهد افتاد!