آقای «گوترش» ممنونیم!

مخاطب‌هایی که گزارش‌ها به ویژه گزارش‌های حوزه‌ی سیاسی و سیاسی – بین‌الملل آفتاب یزد را دنبال می‌کنند لابد مستحضر هستند رویه‌ی آفتاب یزد در نشر خبر، انتشار خبر، توأم با تحلیل است یعنی صرفاً به اطلاع‌رسانی بسنده نمی‌کنیم و در کنار اصل خبر، دیدگاه‌ها و تحلیل‌هایی نیز ارائه می‌دهیم.
جمعه که مشغول آماده‌سازی صفحات روزنامه برای آغازین روز هفته بودیم آقای رضا بردستانی خبرنگار حوزه بین‌الملل گفت: از آن جایی که نشست شورای امنیت به تعویق افتاده و نتیجه‌ی نهایی آن احتمالاً پس از نیمه شب اعلام خواهد شد و از آن جایی که «وتو» ی آمریکا با توجه به خوی استکباری و حمایت از رژیم صهیونیستی نیز قطعی است گزارش را برای روز بعد آماده کنیم یا همین امشب؟
در پاسخ به خبرنگار گفتم: فرض را بر «وتو» بگیرید و گزارش را برای همین امشب آماده کنید اما حتماً با کارشناسی خُبره نیز مصاحبه کنید. گزارش که به دستم رسید (در مصاحبه با یکی از کارشناسان نام آشنا و دیپلمات برجسته آقای فرجی راد) متوجه شدم نکته‌ی مهمی در این مصاحبه ذکر شده که بد ندیدم مطالبی را در این رابطه بنویسم آن هم تحت عنوان: «آقای گوترش، ممنونیم! ):
الف: آقای فرجی راد به آفتاب یزد می‌گوید: «گوترش با فعال کردن ماده ۹۹ منشور جهانی سازمان ملل برای نشست فوری شورای امنیت به منظور بحث درباره پایان جنگ کار مهمی انجام داد. حداقل فایده‌اش این است که اگر آمریکا با «وتو» بخواهد مانع آتش بس شود[که شد] زیر فشار شدید افکار عمومی داخلی و بین‌المللی قرار خواهد گرفت! »
ب: نزدیک به دو سال از جنگ روسیه علیه اوکراین می‌گذرد. فارغ از موافقان و مخالفان این جنگ و این بحران، موضوعی که همواره در رسانه‌ها مورد توجه بوده، تلاش آمریکا و متحدان آمریکا برای منزوی کردن روسیه و پوتین در عرصه‌ی نظام بین‌الملل است تلاشی که با سفرهای اخیر پوتین به امارات و عربستان ثابت کرد بی‌ثمر بوده است.
ج: فردای جمعه‌ای که شرح ماجرا داده شد و ترکیب آراء نشست فوق العاده شورای امنیت مشخص شد همه‌ی جهانیان متوجه شدند این آمریکا است که می‌خواهد جنگ در غرب آسیا ادامه داشته باشد و اسرائیل تنها نقش مجری دستورات کاخ سفید است منتها نکته‌ی قابل تأمل، تنهایی امریکا در شورای امنیت سازمان ملل بود و رأی ممتنع انگلستان، قُل دوم سیاست‌های ایالات متحده‌ی امریکا. در آفتاب یزد تیتر زدیم: «آمریکا منزوی‌تر است یا روسیه؟!» البته ناگفته هویدا است که قصد دفاع از پوتین را نداریم اما همین قدر کافی است که بدانیم در زمانه‌ای که افکار عمومی جهانی علیه اسرائیل به خشم آمده، وتوی امریکا لکه سیاه و ننگین دیگری بود که بر دامان بایدن و نتانیاهو حک شد و برای همیشه نیز باقی خواهد ماند.
د: نوشتیم که فرجی راد، کارشناس مسائل ژئوپلیتیک اذعان کرده بود به اهمیت واکنش مسئولیت شناسانه‌ی «گوترش» و تأثیر آن بر افزایش فشار افکار عمومی و جهانی بر رژیم صهیونیستی. رضا نصری دیگر کارشناس مسائل بین‌الملل که بارها با آفتاب یزد مصاحبه کرده است دست روی نکته‌ی بسیار مهمی می‌گذارد و به «ایسنا» می‌گوید: «دبیرکل سازمان ملل در نامه‌اش با عدد و رقم تلفات سنگین در میان غیرنظامیان غزه، وضعیت اسفناک بیمارستان‌ها، از کار افتادگی سیستم بهداشتی، دشواری‌های کمک‌رسانی و دیگر مصائب جنگ را به تصویر کشده و «بمباران‌های بی‌وقفه» اسرائیل را عامل «فروپاشی کامل نظم عمومی» خوانده و نسبت به تبعات انسانی «برگشت‌ناپذیر» آن هشدار داده است. وی ادامه داد: آقای گوترش «مسئولیت جامعه جهانی» در متوقف کردن این بحران انسانی را نیز یادآور شده و این وضعیت بحرانی را توجیه توسل خود به اختیارات دبیرکل وفق ماده ۹۹ منشور سازمان ملل دانسته است. در واقع، او از قدرت سیاسی‌ای که منشور در اختیارش گذاشته استفاده کرده تا بلکه هزینه حیثیتی مخالفت با آتش‌بس را بالا ببرد به امید اینکه به نحوی مکانیسم‌های معطل‌مانده و منفعل‌مانده سازمان ملل را احیا کند. این رویکرد آقای گوترش این نوید را می‌دهد که او احتمالاً با استفاده از همین اختیارات به تشکیل کمیسیون‌های حقیقت‌یاب، اعزام فرستاده ویژه (Special Representative) یا ایفای نقش مستقیم به عنوان میانجی نیز مبادرت خواهد کرد.»
ه: بعدتر «یوسف مولایی»، حقوقدان نیز بر این مسئله صحه گذاشته، مولایی در پاسخ به اینکه آمریکا درخواست برای آتش‌بس فوری بر اساس درخواست دبیرکل سازمان ملل را وتو کرد، آیا دبیرکل می‌تواند دوباره این درخواست را مطرح کند؟ اظهار کرده بود: «بله، می‌تواند دوباره به این ماده استناد کند و اگر آمریکا به این روند مخالفت با آتش بس ادامه دهد، این کار موجب شرمندگی آمریکاست که با وجود تلاش دبیرکل برای تصویب قطعنامه باز به آن اعتنا نمی‌کند. منشور ملل متحد استناد به این ماده توسط دبیرکل را به دفعات منع نکرده است و بارها می‌تواند به این ماده استناد کند و حتی می‌تواند هر روز این ماده را برای فشار بیشتر به آمریکا فعال کند.»
و: با توجه به تحولات صورت گرفته، این بار در آفتاب یزد تیتر زدیم: «گوترش دست بردار نیست» و گویا همچنان دارد تلاش می‌کند تا آتش بس برقرار شود حتی اگر موفق نشود نیز گام‌های مهمی برداشته است.
ز: رسانه‌های بین‌المللی (از جمله یورونیوز) اقدام «گوترش» را «اقدامی جسورانه و نادر» دانستند و اما چرا این اقدام تا این اندازه علی‌رغم بی‌تأثیری به دلیل وجود حق ناحقِ «وتو» مهم است؟

همانطور که می‌دانیم، «ماده ۹۹» یک ابزار دیپلماتیک است که به ندرت مورد استفاده قرار گرفته شده و به مقام دبیرکل سازمان ملل اجازه می‌دهد تا هر موضوعی را که ممکن است تهدیدهای موجود برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را تشدید کند به شورای امنیت گوشزد کند.
این اولین بار است که آقای گوترش از زمان روی کار آمدن خود در سال ۲۰۱۷ به ماده ۹۹ استناد می‌کند.
ماده ۹۹ به طور خیلی ساده اشاره می‌کند که «دبیر کل می‌تواند نظر شورای امنیت را به هر موضوعی که به عقیده او ممکن است حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را تهدید کند، جلب کند.» بسته به نوع تفسیری که از کلمه «استناد» می‌توان کرد شمار مواردی که دبیران کل از آن استفاده کرده‌اند می‌تواند متفاوت باشد. اما از زمان تاسیس سازمان در سال ۱۹۴۵، دبیرکل‌های قبلی تنها شش بار «صراحتا» به ماده ۹۹ استناد کرده‌اند.
اگرچه این افراد از مسئولیت ضمنی برای جلب توجهات بیشتر به بحران‌های جهانی غفلت نکرده‌اند. چه بسا دبیران کل قبلی سازمان ملل بدون ذکر ماده ۹۹، در مواردی تهدیداتی را که برای صلح و امنیت بین‌المللی می‌دیدند به شورای امنیت ارجاع داده‌اند. از جمله این موارد می‌توان به بحران جنگ داخلی کنگو در سال ۱۹۶۰، بحران گروگان‌گیری سفارت آمریکا در ایران در نوامبر ۱۹۷۹، جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۰ و بحران اخیر میانمار در سال ۲۰۱۷ میلادی اشاره کرد. آخرین باری که دبیرکلی به طور رسمی و صراحتا ماده ۹۹ را مورد استناد قرار داد «خاویر پرز دو کوئیار» بود که به وضعیت لبنان در سال ۱۹۸۹ اشاره کرد. درگیری بسیار پیچیده‌ای که تهاجم اسرائیل به لبنان و اشغال جنوب آن را شامل شد و خطر کشیده شدن فرانسه و ایالات متحده به این درگیری نیز متصور بود. اگرچه موارد استناد به ماده ۹۹ کم‌شمار بوده است، اما از لحاظ تاریخی در بسیج اقدامات سازمان ملل متحد به سمت بحران‌های خاص مؤثر بوده است.
منتقدان سازمان ملل‌عدم استناد به ماده ۹۹ در نمونه‌هایی مانند نسل کشی رواندا در سال ۱۹۹۴ را به عنوان فرصت‌های سوخته برای جلوگیری از یک تراژدی تلقی می‌کنند.
ح: کشورهای بسیاری در سطح جهان و همچنین سازمان‌ها و نهادهای مستقل حقوق بشری از این اقدام دبیرکل سازمان ملل متحد پشتیبانی کردند از جمله آقای امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران. امیرعبداللهیان ضمن قدردانی از اقدام گوترش در فعال کردن ماده ۹۹ منشور ملل متحد در مورد تحولات فلسطین و نسل کشی در غزه تاکید کرد: استفاده از ماده ۹۹ منشور ملل متحد، اقدامی شجاعانه از سوی شما برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی بوده و مورد حمایت افکار عمومی جهان است.
ط: بسیاری از رسانه‌ها و روزنامه‌های داخلی و بین‌المللی (از جمله آفتاب یزد) بارها از انفعال دبیران کل سازمان ملل متحد انتقاد و گلایه کرده بودند که طبیعی است. در کنار این مسئله و همزمان با آغاز «توفان الاقصی» شاهد نوعی رخوت و بی‌تفاوتی از سوی جهان و اعراب نسبت به جنایات رژیم کودک کش صهیونیستی بوده ایم، رخوت و بی‌تفاوتی‌ای که همچنان نیز ادامه دارد هرچند ملل آزاده جهان حتی در قلب آمریکا و لندن به میدان آمدند و جنایات رژیم صهیونیستی را به شدت محکوم کردند اما اقدام آقای گوترش برای همیشه در تاریخ باقی خواهد ماند با این توضیح که؛ در زمانه‌ی بی‌تفاوتی و سکوت خفت بار بسیاری از کشورها، دبیر کل سازمان ملل با اقدام «شجاعانه و نادر» خود نگاه‌های بیشتری را به سوی غزه که به یک قتلگاه بزرگ تبدیل شده است معطوف داشت. امروزه می‌بینیم از بعد اقدام آقای گوترش حتی سیاستمداران آمریکایی نیز نسبت به ادامه‌ی حمایت‌های بایدن از اسرائیل و نتانیاهو به خشم آمده‌اند و این در نهایت باعث افزایش فشارها بر پیکره‌ی متزلزل سیاست‌های آمریکا و اسرائیل نیز خواهد شد که بخشی از آن متاثر از اقدامات دبیر کل سازمان ملل متحد است که حتماً جای تقدیر دارد.
و نکته آخر: می‌توان دبیر کل سازمان ملل بود با اختیاراتی محدود و سکوت نکرد و می‌توان یکی از سران کشورهای متمول و پر امکانات عربی بود با توان و اختیاراتی نامحدود و سکوت کرد. می‌توان جزئی از کشورهایی بود که تلاش کردند فقط شعار بدهند و نیز می‌توان مانند «حوثی»‌ها، شجاعانه قدم در میدان نبرد علیه رژیم صهیونیستی گذاشت. در این بلوای می‌توان و می‌توان ها، بر خود فرض دانستیم از دبیر کل سازمان ملل متحد که وظائف و مسئولیت‌های انسانی خود را فراموش نکرد علی رغم تمامی مخاطراتی که می‌تواند برای او در پی داشته باشد صمیمانه سپاسگزاری کنیم.