شگفتی‌های دنیای انسانی

آفتاب یزد: ادبیات داستانی گونه‌ای از ادبیات است که به مسائلی مانند مشکلات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و وضعیت زندگی بشری می‌پردازد، چنانچه مقوله‌ی آن در راستای ادبیات کودک و نوجوان در قالب فانتزی باشد می‌توان دو معیار را برای آن در نظر گرفت، یکی آن که ادبیات کودک و نوجوان به دلیل سن مخاطبان خود که آمادگی پذیرش متن‌های سنگین را ندارند به داستان‌هایی نیاز دارد که پاسخگوی دوره رشد آنان باشد، دیگر آن که بتواند راه‌حل‌های خوبی برای راهنمایی مخاطبان خود ارائه دهد. چنانچه این گونه از ادبیات در قالب فانتزی ریشه دواند از جادو و اشکال فراطبیعی به عنوان عنصر اولیه داستان استفاده می‌شود که معمولاً منشاء این گونه داستان‌ها قصه‌های سنتی هستند که سینه به سینه نقل شده اند.
> شناخت مجموعه قصه و داستان‌های «برادران گریم»:
این مجموعه شامل ۲۱۱ قصه می‌باشد که از افسانه‌های فولکلور جمع آوری شده و مناسب برای کودکان سراسر جهان است. برادران گریم «یاکوب» و «ویلهلم» زبان‌شناس و محقق فرهنگی آلمانی بودند. آنان از طریق داستان‌های شفاهی نقل شده از دوستان خود و کتاب‌های قدیمی توانستند این مجموعه را که حاوی داستان‌های کلاسیک است، جمع آوری کنند. قدرت افسون‌گری و جاذبه و لذت داستان‌های نوشته شده توسط برادران گریم به قدری زیاد است که شاید نتوان همپایی برای آن در ادبیات کلاسیک یافت.
> «ملکه زنبورها»
افسانه‌ای ست از برادران گریم درباره‌ی محیط زیست و مردمی که درآن زندگی می‌کنند. نمایشنامه‌ای به کارگردانی «پینا بوچی» و بازیگری جذاب «متئو شتور» که به موضوعاتی مثل: عشق به طبیعت، اجتماع، شجاعت، حمایت از طبیعت، محیط زیست، پایداری می‌پردازد و بخش‌هایی از زمینه داستان مربوط به قصه خانواده گریم، افراد بیگانه، حیوانات، عناصر زمین، آتش، آب و هواست که برای کودکان سنین چهار سال به بالا به مدت زمان تقریبی پنجاه دقیقه به روی صحنه می‌رود. شکل بازی منحصر به خودش است: نمایشی درام، در قالب خیمه‌شب‌بازی و تئاتر کاغذی که مخصوص تئاتر کودک است، مواد و متریال‌های که با سرود، ترانه، حرکات موزون، حرکت، طنین‌ها و موسیقی زنده که به عبارتی اُبیک تئاتر یا نمایش موزیکال است هم ساز شده اند. داستان بدین قرار است که سه شاهزاده از پادشاهی به دور دنیا سفر می‌کنند، برادر کوچک و جوان‌ترین آنان که نامش «دوملینگ» است بارها و بارها حیوانات مختلف مثل مورچه، اردک و زنبورها را در برابر آزار برادرانش نجات می‌داد. زمانی فرا رسید که آن‌ها سه تکلیف سخت را پیش روی خود دیدند که باید آن را حل می‌کردند، از آن جایی که قصر طلسم شده بود، حیوانات و در نهایت ملکه زنبورها پسر جوان و کوچک‌تر از همه را به هنگام مشکلش کمک کردند. این تنها راه بیدار کردن شاهزاده خانم‌ها از خواب بود که رهایی یابند.
نقشی که تئاتر ایجاد می‌کند عشق به طبیعت و احترام به موجودات زنده روی زمین در آب، هوا و این که چطور با شجاعت و عزم و اراده می‌توان به درجه عالی رسید.
این افسانه به دور از لغزش و بیگانگی در شکل اصلی خود باقی ماند. متن برادران گریم در اجرا یا روی صحنه نیز تا حد زیادی از اصل خود دور نماند و حفظ شد. به این دلیل که شخصیت‌ها را تقویت کند یا تاکیدی بر هوشیاری و دقت به هر چه غنی‌سازی جزئیات بر طبیعت باشد فقط کمی تغییرات در نقل قول مستقیم صورت گرفت یا بهتر است بگوییم به آن افزوده شد. با توجه به محتوای داستان که زیبایی طبیعت را مبنا قرار داده بخش بزرگی از عروسک‌های خیمه شب بازی روی میز و اسباب و لوازم صحنه در حال حرکت از مواد اولیه تجدید پذیرند یعنی موادی که از کاغذ‌های مختلف تولید می‌شوند.
شکل‌های کاغذی تا شوی اوریگامی (هنر ژاپنی) نمایان می‌شوند و چوب‌های خشک طبیعی طراحی صحنه را با رنگ‌های بی‌نظیر و قابل تغییرغنی می‌سازند. این عمل به طور مکرر با موسیقی زنده مثل طبل، ساکسی فون سوپرانو، ملودیکا ونویز همراه است. بدین طریق متناسب بر محتوا و به روز من جمله ترانه‌های معروف کودکان تنظیم و به روی صحنه می‌روند. از این رو یک فرآیند ضبط و پخش ویژه صدا این امکان را برای پخش کننده فراهم می‌کند تا مناظر صوتی ایجاد و موسیقی چند صدایی تولید کند.
تئاتر «تام بام بورا» یک بار دیگر یک نمایشنامه را به شیوه‌ای خاص و چند سویه خلق کرده است. همه حواس را برای کودکان و بزرگسالان جذاب می‌کند، برای چشم‌ها و گوش‌ها وقلب لذت بخش است.
> چرا ملکه زنبور عسل انتخاب شد؟
ملکه زنبور عسل به وضوح از دیگر قصه‌های گریم مثل هنسل و گرتل، شاه قورباغه و کلاه قرمز کوچولو متمایز است. نتیجه تحقیق از این افسانه ازنظر محتوا حیرت‌آور بود که این قصه یکی از دوست‌داشتنی‌ترین افسانه‌های برادران گریم است. کسی که به عنوان بزرگسال، متن کوتاهی که عامل حیاتی است با احساس پیش ببرد، می‌تواند چیزی را که عموماً انسانی و مربوط به مسائل روز جامعه است در آینه افسانه تشخیص دهد. «دوملینگ» به طور جسورانه در برابر برادران بزرگ‌تر از خود که ارتباطات موجود در طبیعت را درک نمی‌کنند از حیوانات حمایت می‌کند. مانند یک چرخه، کوچکترین برادر مجدداً توسط حیوانات پاداش می‌گیرد.
«سه» به عنوان یک عدد جادویی ساختار داستان را شکل می‌دهد. سه برادر، سه نوع حیوان، سه قصر، سه وظیفه و سه پرنسس شادی‌های بچه‌گانه‌ای را که از موسیقی و تکرار ست جذب میکنند. برادران دارای سه شخصیت می‌توانند به عنوان سه جسم که در یک آغوش زندگی کرده‌اند مورد توجه قرار گیرند.
در مسیر رشد، معصومیت کودکانه یک نمونه بارز از «دوملینگ» است، از طریق ماجراجویانی که در قالب برادر دارایی و اموال را ربوده و فقط به لذت فردی و استفاده خود فکر می‌کنند. تنها با عمل به نیروی دل و همدلی با طبیعت می‌توان جان‌های سخت و متحجر را از خواب بی‌حرکتی رها کرد و به زندگی بازگرداند. مرد کوچک خاکستری مهربان را می‌توان به طور نمادین به عنوان خردی درک کرد که در دنیای یخ زده قرار دارد و پس از این که او سه برادر را در خانه خود جای داد برای آنان آزمون عملی تعیین می‌کند. در نقطه اوج داستان، جشن عروسی بزرگ، بیگانه‌ای که در ابتدا مورد تمسخر قرار گرفته بود شاه می‌شود. به طور کاملاً غیرمنتظره برادرانی که اینقدر بی‌ادبانه رفتار می‌کردند با محبت بخشیده می‌شوند. چنین صلح و دوستی در افسانه‌های دیگر بسیار نادر ست. این افسانه امروز بیش از هر زمان دیگری در رابطه برخورد ما با طبیعت و موجودات آن موضوعیت دارد. با این حال، فقط در مورد به اصطلاح «محیط - جهان نیست» درست همان طور که «دوملینگ» نسبت به اطراف خود احساس همدردی می‌کند او جهان را به عنوان یک «با - جهان» به ما نشان می‌دهد. به عنوان مثال، در مدرسه ابتدائی می‌توان شناخت در مورد مورچه‌ها و زنبورها را آموزش داد و اجرای تئاتر را در جوی احساسی به نقطه اوج آن رساند. برای کودکان مهدها می‌توان نمایش متناسب با سن‌شان در نظر گرفته شود. این قطعه همچنین به عنوان یک جاذبه در برنامه‌های فضای باز مانند نمایش باغ یا جشنواره‌های شهری ایده آل است.
مطبوعات قبلاً خاطر نشان کردند:
تئاتر «تام بام بورا» داستان را به نمایشی تاثیرگذار و پر جوش و حرارت تبدیل کرد. «متئو شتور» به وسیله ابزارهای کوچکی که به سبک و سیاق کارست و همچنین با پانتومیمی برجسته و عالی، عناصری مثل آتش، آب، زمین، هوا ایجاد کرد، در واقع «اشتور» به طرز جادویی با صدا و آواز شعبده بازی کرد و آن‌ها را به قلمرو فانتزی و طبیعت ربود. او این امکان را فراهم می‌سازد که عروسک‌ها حرکات موزون انجام دهند، زنبورها وز وز کنند، اردک‌ها جیغ زنند و طوفان‌ها غرش کنند. درست همان چیزی که بچه‌ها دوست دارند. وسایل که اساساً از کاغذ ساخته شده بودند تخیلی و اغلب کودکان و بزرگسالان را به خنده می‌انداختند همچنین حالات چهره و حرکات منحصربفرد این بازیگر بینندگان جوان را شیفته و سرگرم می‌کرد. «ملکه زنبورها» نشان می‌دهد که تا چه اندازه سازگاری انسان با طبیعت مهم است و این که بدون طبیعت امکان‌پذیر نیست. «تام بام بورا» این موضوع را آگاهانه دنبال می‌کند به این خاطر که یک نشان را برای ارتباطات پر خطیر با موجودات اطراف‌مان بیابد، هر کدام از آنان یک وظیفه و استعداد مخصوص خودش را دارد اما این شجاعت مدنی نیز بود که با شهامت از چیزی دفاع کرد.
کودکان مشتاق دبستان ها، داستان‌هایی که به طرز تاثیرگذاری به روی صحنه آمد مورد تشویق آنان قرار گرفت.
برنامه‌ریزان می‌نویسند:
«از آن جایی که ملکه زنبور‌ها داستانی از برادران گریم ست و موضوع محیط زیست هم در قلب ماست این قصه در سطح برجسته‌ای به کتاب‌فروشی‌ها عرضه شد.»
«آنچه متئو شتور را موفق کرد، شیوه بازی خیالی او با وسایل مختلفی از موزیک، صدای خروش، تاثیرات انعکاس صداها و طراحی زیبا و رنگارنگ در صحنه و همچنین زبان قدیمی داستان‌های گریم به هنگام حکایت قصه بود که او ایجاد کرد و بچه‌ها مجذوب او شدند.»
«نمایش نامه واقعاً عالی بود - من چند روز بعد از معلم‌ها فهمیدم.»
«من به ندرت بعد از اجرای نمایش در مدرسه‌مان تعریف و تمجید یکصدا شنیده ام.»
«باز هم از شما برای اجرای زیبای تئاتر سپاسگزارم! من از قبل بسیار کنجکاو بودم (و به دلیل این شیوه بسیار مشکوک بودم (Simsalagrimm- چگونه ملکه زنبوری ارائه شد تا شما کار چشمگیری انجام بدهید و خوشحال می‌شوم شما را به همکارانم معرفی کنم.»
«اجرای بسیار زیبا، موزیکال و شاعرانه‌ای بود که با تخیل بسیار روی صحنه رفته بود.»
«فوق العاده بود، افسانه به شیوه‌ای تخیلی و تاثیرگذار روی صحنه رفت. همه‌ی بچه‌ها و معلمان به سادگی مشتاق بودند.»
«نمایش مفید و هم زمان سرگرم کننده و هیجان‌آور برای بچه‌ها و بزرگسالان بود.»
«باز نمایی چند وجهی از افسانه یک لذت بصری و صوتی ست. بچه‌ها در سطوح مختلف مورد خطاب قرار می‌گیرند و یاد می‌گیرند که همه آن را به عنوان یک کل درک کنند.»
«نمایش با عشق زیاد به جزئیات روی صحنه رفت، موضوع مهم و مربوط به عصر حاضر ست. همراهی موسیقی قطعه را کامل کرد»
«تئاتر «تام بام بورا» داستان «ملکه زنبور عسل» را به شیوه‌ای خلاقانه و تأثیر گذار به صحنه می‌آورد. به شدت توصیه می‌شود. »
> خوش آمد گویی هنگام نمایش «تام بام بورا»
«تام بام بورا» تئاتری تخیلی برای کودکان و دیگر بزرگسالان که ترکیبی متنوع از نمایش عروسک‌های خیمه شب بازی، ماسک‌های کاغذی، نمایش آکروباتیک و تئاترموزیکال است. بخش روادید، تئاتر را برای مناسبت‌های خاص مانند جشنوارها، افتتاح و بازگشایی نمایشگاه‌های هنری، تئاتر خیابانی یا به عبارتی تئاتر در فضای عمومی عرضه می‌کند.
موضوعات متنوع هستند به عنوان مثال مانند یک دنیا، افسانه، پناهندگان، کتاب، برادران گریم، جشن کریسمس، موتزارت، دوستی، سرخپوستان آمریکا، حمایت از محیط زیست، ادبیات، نمایشگاه‌ها، شجاعت، حرکات موزون از ویژگی‌های خاص و برجسته هنگام اجرای تئاتر تصاویر و غنای حرکت و موسیقی زنده ست که مردم مشتاق آنند.
نشان حیوان «تام بام بورا» بالا سمت چپ در چهار عنصر مثل آتش، زمین، هوا و آب نمایانی از حس خوب و راحتی ست که برای تئاتر نمادی از تغییر و منطبق بر توانایی ست.
نتام بام بورا» از نظر قدرت تغییرش در مفاهیم هنری و توانایی سازگاریش در رابطه با قابلیتش تقریباً در همه مکان‌هایی که مناسبتی ست بی‌نظیر است.
> تفسیرهایی که برنامه‌ریزان
از نما یش‌ها دارند:
- همه تماشاچیان کاملاً مشتاقند.
- تئاتر یک بار دیگر کاملاً تخیلی و جادویی بود.
- با پاسخ بسیار خوب از مخاطب قطعاً همکاری دلپذیری را توصیه می‌کنیم.
- تشکر فراوان دیگر برای این تئاتر بسیار زیبا.
- این یک ایده فوق العاده دیگر بود.
- من اظهارات تشویق شده زیادی در هفته شنیده ام.
- من مایلم یک بار دیگر برای ایده‌های کامل‌تان نزد خودمان تشکر کنم.
- با کمال میل شما را سال دیگر با نمایشی تازه نزد خودمان دعوت می‌کنیم.
- اجراهایش بر روی صحنه نزد منتقدان جذابیت عالی دریافت کرده است که خود را متقاعد کنند.
- سال‌های بسیاریست که بهترین اجراست.
اگر به موضوعات آن یعنی آزاد حرکات موزون، ترس و شجاعت، دوری و نزدیکی و به جنبه‌های فرعی آن یعنی تخیل، موجودات، حس کردن، احساسات و... توجه شود، در جایی دگر به شکل نمایش و ویژگی‌های آن در کار تئاتر که تعامل را نشان می‌دهد با حرکات موزون در تئاتر همراه موسیقی زنده‌ای که نواخته می‌شود که در این حین پرسش‌هایی نیز مطرح می‌شود.
۱- حرکات موزون، اصطلاح حرکات موزون و تئاتری که با حرکات موزون همراه ست از نظر آموزشی چگونه است؟
کودکان با نمایش کوچکی از حرکات موزون این طور برداشت می‌کنند که تا چه اندازه حرکات موزون می‌تواند متنوع باشد یا به عبارتی کدام تفاوت‌ها به طور مثال در مقایسه با تئاتر وجود دارد.
در پروژه حرکات موزون این سوال برای بچه‌ها پیش می‌آید که بداهه گویی چیست، بدون مقدمه حرکات موزون و تعبیری از احساسی که حرکات موزون در تئاتر می‌آورد.
۲- چطور می‌توان با اعضای بدن خود کاملاً بدون این که کلامی رد و بدل شود منظور را رساند؟
بچه‌ها در یک کارگاه آموزشی عملاً آن را تجربه می‌کنند، کدام شکل‌های بیان و امکانات حرکت را می‌توانند به هنگام بداهه‌سازی امتحان کنند.
۳- غول نامرئی
بچه‌ها که با روایت تصویر و رویداد‌ها همگام می‌شوند و حرکات موزون انجام می‌دهند، یک داستان ساده را رقم می‌زنند. داستان با یک رویا شروع می‌کند، رویائی که در ابتدا کودکان مبدل به موجودات مختلفی می‌شوند: تبدیل به گیاهان و بعد به حیوانات تا جائی که آنان قالب انسانی خویش را پذیرا هستند.
روزی می‌رسد که انسان‌ها خداوندگار خود را می‌یابند که از سرزمین دور غول خشمگینی می‌آید و چیزهایی را برای آنان می‌آورد...
در این امر کودکان می‌توانند خطرات دیگری را نقل کنند، چیزهایی را که کودکان با آن آشنا هستند و یا در عالم خیال خویش آن را تصور می‌کنند. موضوع بر سر ترس و این که چطور با آن مقابله کنیم و این که ما چگونه می‌توانیم بر این غول‌ها پیروز شویم. ما در حرکات موزون تصور این خطر را داریم که اگر غول باز هم نزدیک‌تر بیاید. اگر او جلوی ما قرار بگیرد در حالی که حرکات موزون انجام می‌دهیم چطور مبارزه کنیم؟ چه اندازه و چه قدرتی خواهد بود و چطور ما بر او پیروز خواهیم بود. از این رو ما چیز‌های کامل دیگری را امتحان می‌کنیم، چه اتفاقی می‌افتد، اگر ما به غول‌ها اعتراف کنیم با آن‌ها حرکات موزون انجام دهیم و دوستانه با آن‌ها باشیم؟
بعد با قدرت قلب چیزهای غیر منتظره و سحرآمیز اتفاق می‌افتد.
کودکان در روند واقعه به دفعات به وسیله موزیک تحریک می‌شوند، تجربه در عالم تخیل به مرحله حرکت در می‌آید، موزیک و چیزهای دیگر زنده نواخته می‌شود بطور مثال: فلوت، ساکسیفون و طبل.
> خصوصیات پروژه حرکات موزون:
«متئو شتور»، طراحان تئاتر، آموزش دهنده‌های حرکات موزون و مربی اجتماعی کودکان را در فرآیند خلاقانه خود راهنمائی می‌کند. به دلیل تجربه چندساله در حرکات موزون و ارتباط با بداهه‌سازی آن حرکات موزون به عنوان عنصر اصلی «هنری - نمایشی» برگزیده می‌شود. حرکات موزون محرک زیادی برای حرکات خلاقانه کودکان است. کودکان بعد از یک آموزش کوتاه بلافاصله این فرصت را پیدا می‌کنند که بازیگوشانه حرکات موزون انجام دهند. آن‌ها پیشنهادات عملی در مورد چگونگی حرکات موزون را آگاهانه و آزادانه دریافت می‌کنند و فراتر از احساس اولیه به بیان خلاقانه جسم و روح خواهند رسید. حرکات موزون آزاد و بداهه دارای اثر متعادل‌کننده و مکملی برای سایر مطالب آموزشی است، تصاویری که حرکت می‌کنند، تخیل کودکان را تحریک می‌کنند این داستان به عنوان انگیزه‌ای برای تبدیل حرکت به حرکات موزون عمل می‌کند.
راوی چارچوب کمی از وقایع را ارائه می‌دهد، لحظاتی وجود دارد که بچه‌ها در آن لحظه ایده‌هایشان را می‌آورند و با آن داستان را پر بار‌تر می‌سازنند. روی هم رفته تنوع در حرکت بچه‌ها وجود دارد و این بدون استفاده از کلمات صورت می‌گیرد، طنین و صداها در وقایع بر حسب نیاز هماهنگ می‌شوند.
از معلمان همراه برای شرکت در کمپین استقبال می‌شود که از طریق حرکات موزون با بچه‌های مدرسه می‌توانند انگیزه‌های انسانی جدید را به گوش آنان برسانند.
> ارتباط بداهه گویی برای کودکان - دوره تکمیلی
برای معلمان:
معلمان علاقه‌مند ( از همه رشته‌های یک مدرسه) می‌توانند گروهی تشکیل دهند و آموزش‌های بیشتری در زمینه حرکات موزون و ارتباط با بداهه‌نوازی را در تئاتر «تام بام بورا» منظور کنند. از زمانی که قوانین فاصله برداشته شود، معلمان می‌توانند به کمک پیشنهاداتی که از سر تجربه داده‌اند بچه‌ها را دوباره به ارتباط فیزیکی و ذهنی با یکدیگر بیاورند. این اغلب می‌تواند بارها و بارها در یک درس
اتفاق بیفتد.
مترجم و گردآورنده: فاطمه علی اصغر
منابع فارسی:
تئاتر کودک و نوجوان، ویژگی و اثر آن
کتاب قصه‌ها و افسانه‌های برادران گریم
منابع آلمانی:
‏-Das Brueder-Grimm
‏Maerchen die Bienenkoenig
‏www. tambambura. de
‏bienenkoenigin
‏.tanz-projekt
‏Kindertheater mit musik aus Ludwigsburg

انتهای پیام