«میگما علی جون» من رفتم؛ خداحافظ!

آفتاب یزد – یوسف خاکیان: متاسفانه روز گذشته خبر درگذشت محمدجواد نظری گلپایگانی بازیگر و کارگردان ایرانی که در سریال تلویزیونی «آینه عبرت» نقش «آتقی» را بازی می‌کرد روی درگاه خروجی خبرگزاری‌ها رفت و بار دیگر اندوه را مهمان قلب‌های مردم ایران کرد. هرچند که خیلی‌ها (نسل جدید) ایشان را خیلی خوب نمی‌شناختند، اما قدیمی ترها می‌دانند که این گزارش درباره چه شخصی به رشته تحریر درآمده است. «آینه عبرت» در اواخر دهه 60 و اوایل دهه 70 به کارگردانی محسن شامحمدی از شبکه یک سیما پخش می‌شد و الحق و الانصاف یکی از پربیننده‌ترین مجموعه‌های تلویزیونی بود که پس از انقلاب روی آنتن رسانه ملی رفت و یکی از مهمترین دلایل این استقبال کم نظیر بازی زیرپوستی و ماهرانه محمدجواد گلپایگانی بود که در نقش یک معتاد تمام عیار مقابل دوربین حمید احمدی و منصور آذرگل آن هنرنمایی بی‌نظیر را ارائه کرد. تو گویی که گلپایگانی، گلپایگانی نیست و خود «آتقی» معتاد است که در مقابل دوربین بازی که نه ، بلکه زندگی می‌کند. «آتقی» در یک خانه قدیمی (از آن خانه‌هایی که الان دیگر خیلی کم پیدا می‌شوند) زندگی می‌کرد و دوستی به نام «علی» داشت که بیشتر اوقاتش را با او می‌گذراند. «علی» جوانی بود که خیلی زود به راه مصرف مواد مخدر کشیده شد و آسمان روزگار جوانی‌اش را مملو از ابرهای سیاه و شومی نمود که از آنها باران‌های داغ و سوزان می‌بارید. «آینه عبرت» که یک سریال 50 قسمتی بود و متاسفانه دیگر هم ادامه پیدا نکرد و فصل‌های جدیدش ساخته نشد در آن سالها خیلی سر زبانها بود و خیلی‌ها درباره بازی «آتقی» در نقش معتاد با هم گپ و گفت می‌کردند و از تکیه کلام این کاراکتر با آن لحن خاص استفاده می‌کردند و به نوعی ادای یک فرد معتاد را در می‌آوردند. اگر نگاهی گذرا به تاریخ سینما و تلویزیون ایران بیندازیم می‌بینیم که اساسا نقش معتاد در آثار تصویری بسیار اندک وجود داشته که البته این خودش جای بسی سوال است که چرا در سینما و تلویزیون ایران به موضوعی به این مهمی کم پرداخته شده است. از میان این نقش‌های مهمی هم که در آثار تصویری مقابل دوربین رفته می‌توان به نقش ماندگار «سیدرسول - بهروز وثوقی» در فیلم سینمایی «گوزنها»، همین «آتقی - محمدجواد گلپایگانی» در سریال «آینه عبرت»، «سارا – باران کوثری» در «خون بازی»، «محسن – نوید محمدزاده» در «ابد و یک روز»، «فرزین – محسن تنابنده» در «لامپ 100»، «مهسا - سارا بهرامی» در «دارکوب» و «فریبا – صدف اسپهبدی» در «علفزار» اشاره کرد. این نقش‌ها توسط ایفاگرانشان به بهترین شکل ممکن مقابل دوربین رفتند و شگفتی خیلی از طرفداران سینما و تلویزیون ایران را برانگیختند، اما یک نکته بسیار مهم وجود دارد، آن هم این است که اگر از فیلم سینمایی «گوزنها» که پیش از انقلاب در سال 1353 ساخته شد فاکتور بگیریم، با درصد بالایی از اطمینان می‌توانیم مدعی شویم که محمدجواد گلپایگانی اولین هنرپیشه‌ای بود که در یک اثر تصویری آن هم در تلویزیون نقش معتاد را بازی کرد. حتی پس از پایان این سریال تا چندین و چند سال بعد هیچ بازیگری نقش یک معتاد را در هیچ فیلم سینمایی و هیچ سریال تلویزیونی بازی نکرد، یعنی اصلا نقشی با این شکل و شمایل در سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی وجود نداشت که یک بازیگر بخواهد به ایفای آن بپردازد، دلیل این امر هم معلوم نیست چه بوده، شاید در طول آن سالها، ایفای نقش یک معتاد در سینما و تلویزیون به عنوان امری «تابو» و خط قرمزی قلمداد می‌شده است (حتی با وجود اینکه «آتقی» در «آینه عبرت» این تابو را شکسته بود، اما باز هم تا سالهای سال هیچ نقش معتادی در تلویزیون و سینمای ایران مقابل دوربین نرفت، کما اینکه تا همین امروز هم در تلویزیون نقش معتادِ دندان‌گیری مقابل دوربین نرفته است. برای این موضوع البته می‌تواند یک استدلال وجود داشته باشد، در آن سالهایی که «آینه عبرت» از تلویزیون پخش می‌شد، اکثریت قریب به اتفاق مردم این سریال را با «آتقی» می‌شناختند، یعنی هرکس به فرد دیگری می‌گفت: «آینه عبرت رو می‌بینی؟» طرف مقابل می‌گفت: «آتقی رو می‌گی؟ آره خیلی قشنگه» ممکن است این مسئله باعث شده باشد که مردم (خاصه جوانها) با خودشان بگویند: «وقتی یه معتاد می‌تونه اینهمه معروف بشه که هر جایی میری صحبت اون باشه، چرا من معتاد نشم؟» شاید تلویزیونی‌ها فکر می‌کردند که با بولد شدن یک امر تابو و خط قرمزی مانند «اعتیاد» جامعه به جای اینکه از رفتن به سمت مصرف مواد مخدر دوری کند، برعکس عمل کرده و به خاطر جذابیت‌های توخالی و پوشالی‌ای که نقش معتاد در سریال «آینه عبرت» از آن برخوردار بود، به سمت استفاده از این مواد خانمان برانداز گرایش پیدا کند. پیشتر بیان کردیم که این فقط یک استدلال است که حتی می‌تواند وجود هم نداشته باشد، اما با این فرض که تلویزیونی‌ها و حتی سینمایی‌ها با همین استدلال دست به ساخت آثاری که یک معتاد نقش اول آن را ایفا کند، نمی‌زده اند، می‌خواهیم یک حقیقت مهم و غیرقابل انکار را بیان کنیم.
این روزها می‌بینیم که بیلبوردهای بزرگی در سطح شهر وجود دارد که در آنها تصویر یک دست (دست انسان) قرار گرفته و در کنارش این جمله نوشته شده است: «نه به مواد مخدر» در واقع این بیلبوردها می‌خواهند به مردم و جوانان بگویند: «استفاده از مواد مخدر آخر و عاقبت خوشی ندارد و آدمی را به انحطاط مطلق می‌کشاند، بنابراین اگر دوست یا آشنا و یا حتی غریبه‌ای مصرف مواد مخدر را به شما پیشنهاد کرد و حتی اگر آن را کاملا مجانی در اختیارتان گذاشت، به آن پیشنهاد «نه» بگویید و از آن فرد که می‌خواهد آینده شما را تیره و تار کند دوری کنید، رفاقت با این آدمها نه تنها به تومنی نمی‌ارزد، بلکه بسیار هم خطرناک است؛ چرا که دودمان زندگی شما را به فنا خواهد داد.»
آنچه در پاراگراف پیشین خواندید، حقیقتی است کتمان ناپذیر، سازمان‌های مرتبطی مانند نیروی انتظامی، ستاد مبارزه با مواد مخدر و... واقعا تلاش خودشان را می‌کنند که به مردمی که در جامعه زندگی می‌کنند هشدارهای لازم را بدهند و از رفتن جوانان به سمت این مواد جلوگیری نمایند، همین بیلبوردهایی که در برخی از خیابانها دیده می‌شود حاصل همین تلاش‌هاست و به خاطر رسیدن به همین هدف در سطح شهر قرار گرفته است، ما هم از افرادی که در این مراکز فعالیت می‌کنند و هدفشان برقراری سلامت جسم و روان فردی و اجتماعی است سپاسگزاری می‌کنیم، اما سوال اینجاست که چند درصد مردم این بیلبوردها را می‌بینند؟ پاسخ کاملا مشخص است، خیلی ها. بسیار خب ما هم می‌گوییم خیلی‌ها این بیلبوردها را می‌بینند و پیامشان را هم می‌گیرند و آن پیام را آویزه گوششان می‌کنند، اما از میان همین خیلی ها، چند درصد مردم به بی‌خیالانه‌ترین حالت ممکن از کنار این بیلبوردها عبور می‌کنند و می‌روند دنبال کار و زندگی شان؟ اجازه داریم بگوییم خیلی ها؟ حال چند درصد مردم اصلا این بیلبوردها را نمی‌بینند، یعنی چشمشان به آنها نمی‌خورد، حال یا در هنگام عبور از خیابان حواسشان پرت جای دیگری است و یا اصلا از آن خیابانها عبور نمی‌کنند؟ خیلی ها، نه؟ حال به این پرسش مهم پاسخ دهید که اگر پیام مورد نظر مبنی بر اینکه «ای جوانان، به سمت مصرف مواد مخدر نروید، با دوستان نابابی که می‌خواهند شما را به پرتگاه نابودی بکشانند و هُلتان دهند ته دره، رفاقت نکنید» از طریق دیگری (مثلا تلویزیون) به مردم و جوانان منتقل می‌شد، تاثیرگذاری‌اش چقدر بود؟ شاید این سوال کاملا کلیشه‌ای و لوس باشد، اما ما مطرحش می‌کنیم؛ به نظر شما تلویزیون چگونه می‌تواند پیام «نه به مصرف مواد مخدر» را از طریق شبکه هایش به مردم (خاصه جوانان) انتقال دهد؟ قبول داریم که پاسخ این پرسش هم توضیح واضحات است اما ما آن را هم بیان می‌کنیم، تلویزیون با ساخت سریال‌هایی با محوریت مصرف مواد مخدر و زیانهایی که استفاده از این مواد نصیب آدمی می‌کند، می‌تواند پیام «نه به مصرف مواد مخدر» را به مردم انتقال دهد. هه! جالب شد، چرا که تلویزیون برای سالهای متمادی دست به ساخت چنین سریالهایی نزده، فقط حواسش به این بوده که در فلان فروشگاه جنس قسطی می‌فروشند، فلان تولید‌کننده با قیمت «فقط 375 هزار تومان» کفش با کیفیت در اختیار مردم می‌گذارد، دغدغه بزرگ یک خانواده این شده که چه روزی بروند از فلان فروشگاه جهیزیه بخرند، فلان کس بیمه ماشینش تمام شده و حالا دریافته که باید از چه کسی (بخوانید «از کی») به صورت قسطی برای خودرویش بیمه بخرد و.... وقتی این مسائل را مطرح می‌کنیم یعنی تلویزیون دنبال پول درآوردن است نه فرهنگسازی در جامعه که مثلا: «ای مردم سراغ مصرف مواد مخدر نروید، عاقبت خوشی ندارد.» تلویزیون سالهاست که این کار را می‌کند، شاید دقیقا از همان زمانی که پخش سریال «آینه عبرت» به پایان رسید و علیرغم تمام تلاشی که محمود دینی (ایفاگر نقش «علی») برای ساخت سری‌های جدید این سریال انجام داد، هیچ استقبالی از سوی صداوسیما برای ادامه ماجراهای این سریال نشد و پرونده «آینه عبرت» برای همیشه مختومه اعلام شده و در آرشیو صداوسیما بایگانی شد. حالا هم که خبردار شدیم پرونده زندگی بازیگر نقش اول سریال «آینه عبرت» هم برای همیشه بسته شده و او از دنیا رفته است. خاطرم هست که چند سال پیش او را در خیابان دیدم در حالیکه پای پیاده مشغول رفتن به جایی بود، بدون آنکه عکاسها دور و برش باشند، بدون آنکه خبرنگاران او را سوال پیچ کنند و بدون آنکه حتی یک بادیگارد داشته باشد، او سوپراستار سینما و تلویزیون (حداقل در حوزه ایفای نقش معتاد) بود، ساده و بی‌غل و غش، روزگار سختی را سپری کرد، مثلا اینکه چندین و چند سال به خاطر تصادف غیر عمدی در زندان بود و به واسطه کمک محمود دینی و برخی از افراد خیر از زندان آزاد شد. یک نکته دیگر باقی مانده است، صادقانه بگوییم سینما و تلویزیون ایران در حق محمدجواد گلپایگانی جفا کرد و او را از گردونه فعالیت‌های هنری خارج نمود، در حالیکه محمدجواد گلپایگانی با ایفای نقش «آتقی» در «آینه عبرت» نشان داد که یک بازیگر کامل و تمام عیار است، روحش شاد.

انتهای پیام