عربستان؛ گذار از سنت به عملگرایی؟

عبدالرضافرجی راد استاد ژئوپلیتیک دانشگاه در گفتگویی تحلیلی با آفتاب یزد ضمن بررسی آیند و روند اعراب به سوریه، تغییر سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی ریاض را تشریح کرد
آفتاب یزد ـ رضا بردستانی: پیشتر مجله اکونومیست و حالا روزنامه ی لبنانی رای الیوم خبر از تغییر دیدگاه حاکمان سعودی در مواجهه با اسد و سوریه می‌دهند؛ اکونومیست می‌نویسد:« عربستان تلاش می‌کرد تا نظام بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، طرد شده و در حاشیه بماند. فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان در پاسخ به سوالی درباره تغییر احتمالی موضع این کشور در قبال نظام بشار اسد به این مسئله اشاره کرد که انزوای بشار اسد رو به پایان است.»
این در حالی است که در طول یک دهه گذشته عربستان ده‌ها میلیارد دلار برای سرنگونی دو نظامی که آن‌ها را دشمن می‌دانست، خرج کرد؛ یکی نظام بشار اسد و یکی حوثی‌ها که یک گروه شیعه هستند که بر بخش عظیمی از یمن سیطره دارند.
اکونومیست معتقد است: « در ماه‌های آینده احتمالا عربستان به شکست تلاش‌های خود اذعان کند. این به این خاطر نیست که عربستانی‌ها نزدیکی با دشمنان شان را افزایش داده‌اند بلکه نشانه دیگری برای این مسئله است که عربستان مثل برخی همسایگان عربش، موضوعات جهان عربی را منشأ آزار و خستگی می‌داند.»
با نگاهی به گذشته می‌بینیم؛ عربستانی‌ها از اولین حامیان مخالفان بشار اسد بودند و برای آن‌ها سلاح و پول فرستادند. اما این تلاش‌ها شکست خورد. سلاح‌های سبک کشورهای عرب حوزه خلیج فارس و غرب، مساوی با سرمایه‌گذاری عظیم ایران و بعد روسیه در آنجا نیست.
اکونومیست یادآور می‌شود:« حتی بعد از پیروزی اسد، عربستانی‌ها در کنار قطر ازسرگیری روابط با نظام بشار اسد یا اجازه دادن به عضویت مجدد سوریه در اتحادیه عرب را رد کردند.»
در همین زمینه، فیصل بن فرحان در نشست امنیتی مونیخ گفت: «دیگر هیچ راه واضحی برای برکناری بشار اسد وجود ندارد. ما همگی سیاست‌هایی داریم اما استراتژی برای اجرای آن نداریم. راهی برای تحقق اهداف بلندمدت ما وجود ندارد.»
اکونومیست تأکید می‌کند:« دیپلمات‌ها معتقدند که عربستان احتمالا در نشست سران اتحادیه عرب در مارس که عربستان میزبان آن است از نزدیکی روابط با سوریه خبر بدهد. یکی از مسئولان وزارت خارجه عربستان گفت که این کشور شروطی دارد. به عنوان مثال عربستان انتظار دارد که بشار اسد حامیان ایرانی‌اش را رها کند، یا احتمالا به صورت اولیه با این مسئله موافقت کند اما به صورت عملی نه.»
> عربستان در مرحله ی‌گذار از سنت به عملگرایی
عبدالرضافرجی راد استاد ژئوپلیتیک دانشگاه اما تغییر رویکردها در سیاست خارجه را نه یک شکست و عقب نشینی که «گذار از سیاست سنتی به سیاست عملگرا و تنش زدا» تعبیر کرده می‌گوید:«حاکمان پیشین عربستان، طی سال‌ها به دنبال نفوذ در کشورهای منطقه، تفرقه‌افکنی و تشدید بی‌ثباتی بودند اما با روی کار آمدن «محمد بن سلمان» این رویه عوض شده و حالا عربستان می‌کوشد تا نقش دیگرگون شده‌تری در منطقه به دوش بکشد.»
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل می‌افزاید:«سال‌ها از آغاز جنگ‌های داخلی در سوریه می‌گذرد و حال که این تنش‌ها فروکش کرده، اتحادیه بین المجالس عرب با محوریت و هماهنگی عربستان راهی دمشق شده تا زمینه ی حضور مجدد سوریه در اتحادیه ی عرب را فراهم آورند.»
فرجی راد معتقد است این تغییر رویکرد در عراق و یمن نیز قابل درک با این توضیح که، آب شدن یخ روابط سوریه با اتحادیه عرب تندتر از مسئله ی یمن انجام خواهد شد.
این استاد دانشگاه خاطرنشان می‌کند:« عربستان متوجه شده که راه‌حل نظامی نمی‌تواند در مواجهه با حوثی‌های یمن نتیجه‌ای دربرداشته باشد فلذا این مسئله می‌تواند سال‌های بیشتری را شامل شود چون، نه حوثی‌ها توان شکست دادن عربستان را دارند و نه ریاض می‌تواند حوثی‌ها را وادار به تسلیم کند!»
فرجی راد تأکید می‌کند: « این که می‌بینیم آتش بس سه ماهه به آتش بستی نُه ماهه مبدل شده است حکایت از آن دارد که جاده ی جنگ مسدود و جاده ی مشاهده در حال زمینه‌سازی است.»
> غیبت معنادار مقامات کویتی و قطری در سفر به سوریه
فرجی راد در توضیحات تکمیلی درباره ی سفر جمعی از مقامات کشورهای عربی تحت عنوان اتحادیه بین المجالس عرب به سوریه متذکر می‌شود: « آن چه نباید از کنار آن گذشت غیبت مقامات کویتی و قطری در این سفر است که به مسائل داخلی این کشورها بازمی‌گردد از آن جهت که وجود رگه‌هایی از اخوانی گرایی و حمایت از اخوانی‌ها باعث شده تا کویت و قطر با احتیاط بیشتری گام بردارند اما و در نهایت هر اتفاقی در این حوزه رخ بدهد همه ی کشورهای عرب در آن سهیم هستند کما این که می‌بینیم مقامات مصر و مراکش که اشتراکات و روابط نزدیک‌تری با ریاض دارند حتی به‌صورت جداگانه راهی دمشق برای دیدار با بشار اسد شده اند.»
این استاد ژئوپلیتیک دانشگاه، نگاه و نظری نیز به سفر‌های بشار اسد به امارات و عمان داشته اظهار می‌دارد:« سفر اسد به امارات و عمان نیز ذیل همین مسئله صورت پذیرفته و همه ی اتفاقات خبر از بهبود روابط و پیوستن سوریه به جهان عرب در آینده‌ای نزدیک می‌دهد و چه بسا در اولین نشست اتحادیه ی عرب این مسئله رسماً اعلام شود.»
> آمریکایی‌ها مخالفتی با بازگشت سوریه به جهان عرب نداشته
استقبال نیز خواهند کرد!
عبدالرضا فرجی راد در واکنش به این پرسش که؛ موضع آمریکایی‌ها در پی تحولات اخیر چه خواهد بود به آفتاب یزد گفت: « بعید می‌دانم مقامات کاخ سفید نسبت به این تحولات واکنش منفی نشان دهند و چه بسا استقبال کنند.»
این استاد دانشگاه می‌افزاید: « عادی شدن روابط سوریه و اتحادیه ی عرب کمک خواهد کرد تا آمریکا به آسانی بتواند نیروهای خود را از سوریه خارج کند ضمن آن که اسرائیلی‌ها نیز با فراغ بال بیشتری به عادی کردن روابط خود با باقیمانده ی کشورهایی که تاکنون رضایت نداده‌اند از جمله عربستان سعودی ادامه دهد!»
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با اشاره به تلاش‌های مسکو برای عادی‌تر شدن روابط ترکیه و سوریه خاطرنشان می‌کند: « همه ی کشورها در تلاش هستند تا از سوریه ی پس از جنگ‌های داخلی سهمی داشته باشند.»
وی ادامه می‌دهد:« تغییر زمین بازی از مباحث امنیتی و نظامی به سیاسی ـ اقتصادی امری گریز ناپذیر است و وقتی زمین بازی عوض شد سوریه روی خوش به آن دسته از کشورهایی نشان خواهد داد که بتوانند در بازسازی و آبادانی و سرمایه‌گذاری در این کشور دلارهای بیشتری خرج کنند، می‌خواهد ایران باشد می‌خواهد عربستان یا قطر.»
وی می‌افزاید:« این که شنیده شده هیئت اعزامی ممکن است با پیشنهاداتی و شرایطی به دیدار اسد رفته باشند که حتماً نیز همین گونه است موضوع عجیبی نیست زیرا عربستانی‌ها از همان ابتدای آغاز درگیری‌ها در سوریه و حتی سال‌ها پس از آن نیز بارها به اسد پیشنهاد داده بودند تا با فاصله گرفتن از تهران خود را از مخمصه ی درگیری‌های داخلی برهاند و خیلی سریع کشورش را بازسازی کند اما هربار اسد نپذیرفته و حاضر نشده تا محبت‌های طرف ایرانی را فراموش کند. نمی‌گویم حالا ممکن است بپذیرد اما با تغییر وضعیت در سوریه به طور طبیعی آن کشوری موفق‌تر خواهد بود که بتواند سرمایه‌گذاری بیشتری انجام دهد.»
> محمد بن سلمان همیشه قرار نیست از چماق و ساطور استفاده کند
تعامل هم بلد است!
عبدالرضافرجی راد در پایان این گفتگو به تغییرات ایجاد شده در سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی عربستان سعودی باز می‌گردد و اظهار می‌دارد: « با روی کار آمدن محمد بن سلمان و دقیقاً بعد از قتل فجیع خاشقجی این گونه در جهان جا افتاد که عربستان همه‌ی سیاست‌های خود را با زور و ترور و ارعاب پیش خواهد برد اما اینگونه نیست.»
وی می‌افزاید:« دیدیم که خیلی سریع مشکلات فی مابین با آنکارا حل و فصل شد. فصل جدیدی با روی آوردن به چین و سرمایه‌گذاری‌های وسیع آغاز شد. با روسیه در اوپک پلاس علی رغم میل آمریکایی‌ها همراهی و همکاری کرد برخلاف اسلاف خود که در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا حتی دست به جیب می‌شدند این بار درست در هنگام انتخابات برعکس آن چه آمریکایی‌ها انتظار داشتند از عربستان سر زد و این یعنی تغییراتی وسیع در سیاست‌های خارجی عربستان در حال وقوع است.»
فرجی راد در پایان خاطرنشان می‌کند:«همه این مسائل حکایت از آن دارد که شاید عربستان در سیاست داخلی حتی ضد حقوق بشری نیز گام بردارد اما در مباحث بین‌المللی گام‌هایی برداشته که نشان می‌دهد از سیاست خارجی سنتی به سیاستی مبتنی بر عملگرایی در حرکت است.»
این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که آیا تمامی این مسائل در نهایت خط سیر فشار به تهران را دنبال می‌کند یا نه؟ می‌گوید:
«با مشکلاتی که ایران در مباحث منطقه‌ای و بین‌المللی درگیر آن است بهترین کار آن است که ریاض خود را در هر منطقه‌ای که می‌تواند با سیاست‌های مبتنی بر تنش زدایی وارد کند و این مسئله در نهایت چه بخواهیم و چه نخواهیم رد و نشان و اثر تهران را کمرنگ‌تر
خواهد کرد.»
وی تأکید می‌کند: « عربستانی‌ها اگرچه می‌کوشند ردی از تهران در عراق و سوریه و لبنان و دیگر کشورها نباشد اما بدین معنا نیست که لزوماً بتوانند. اصلاً شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی به گونه‌ای است که نادیده انگاری ایران به سادگی امکان پذیر نیست بالاخره تهران هم گرویی‌ها و نفوذ خود را خواهد داشت و از آن مراقبت خواهد کرد اما سوریه ی بیرون از جهان عرب و سوریه ی پیوسته به جهان عرب قطعاً یکسان نخواهد بود!»
رای الیوم: عربستان در پسِ فرو ریختن دیوار عربی در برابر سوریه است
روزنامه رای الیوم لبنان در این تحلیل تلاش کرده ارتباط میان سفر وزیر خارجه مصر به دمشق و عضویت مجدد سوریه در اتحادیه عرب را پیدا کند و اینکه نقش عربستان در این میان چیست؟ به گزارش ایسنا، این روزنامه نوشت، سامح شکری، وزیر خارجه مصر اولین مسئول مصری است که از زمان شروع جنگ در سوریه از سال ۲۰۱۱ به این کشور سفر می‌کند. بدون شک این سفر که به بهانه ابراز همدردی و عرض تسلیت بابت زلزله شدیدی که شمال غربی سوریه را لرزاند و جان چند هزار نفر را گرفت، صورت می‌گیرد از جنبه انسانی فراتر رفته و جنبه سیاسی پیدا کرده است چرا که پس از این فاجعه تعدادی از کشورهای عربی دست کمک به سمت سوریه دراز کردند. شکری یک روز پس از سفر هیئت اتحادیه پارلمان عربی به دمشق و دیدار با بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه به این کشور سفر می‌کند. این سفر فراتر از ابتکارعمل پارلمان عربی در نشان دادن مواضع کشورهای عضو خود در مورد سوریه است. قبل از این دو سفر هم وزیر خارجه امارات به دمشق داشت و با اسد دیدار کرده بود و کمک‌های زیادی به قربانیان زلزله سوریه اختصاص داده بود. اما چه چیزی موجب شد پس از این همه سال این ابتکارعمل‌ها کلید بخورد و دیوار عربی در برابر سوریه فرو بریزد، آیا زلزله فرصتی بود که به تغییر مواضع کشورهای عربی و سفر به دمشق کمک کرد؟ منابع آگاه که رای الیوم با آنها صحبت کرده، می‌گویند، عربستان نه تنها از این تحرکات به دور نیست بلکه احتمالا در دل آن قرار دارد و نسبت به انجام این اقدامات ترغیب می‌کند. این منابع بعید می‌دانند که قاهره بدون هماهنگی با عربستان وزیر خارجه خود را به دمشق بفرستد و او هم با اسد دیدار کند. چرا که قاهره و ریاض دیدگاه یکسانی درمورد سوریه دارند. به گفته این منابع، سفر شکری به دمشق مقدمه‌ای برای سفر مقامات عرب از جمله وزیر خارجه عربستان به سوریه خواهد بود که هر لحظه ممکن است وارد دمشق شود. خبرگزاری اسپوتنیک روسیه هم چند روز پیش از سفر احتمالی وزیر خارجه عربستان به دمشق خبر داده بود؛ اما منابع رسمی در سوریه و عربستان این خبر را تکذیب کردند. این منابع دلایلی را که ممکن است موجب شود عربستان موضع خود را درمورد سوریه تغییر دهد، مقدمه چینی عربستان برای ریاست اجلاس آینده اتحادیه عرب عنوان کردند اینکه احتمالا ریاض می‌خواهد این اجلاس از نظر آشتی میان کشورهای عربی و ایجاد اتحاد میان آنها استثنایی باشد. احتمالا قاهره از این رویکرد حمایت می‌کند و آماده است که به همگرایی دیدگاه‌ها کمک کند و مقدمات را برای حضور سوریه در این اجلاس در ریاض فراهم کند. نگاه به نقشه جدید مواضع عربی درمورد سوریه مشخص می‌کند که سه کشور عربی یعنی قطر، مراکش و کویت همچنان با برقراری روابط با سوریه موافق نیستند. بنابراین اگر عربستان واقعا دنبال برگزاری اجلاس اتحادیه عرب در ریاض است و می‌خواهد پس از یک دهه اختلاف و دودستگی مواضع عربی متحد شود باید به اعتراض این سه کشور رسیدگی کند و شرایط مناسبی برای تغییر موضع آنها فراهم کند. شاید عربستان بخواهد با پیدا کردن یک راه حل سیاسی در سوریه یا حداقل قرار دادن این کشور در مسیر راه حل سیاسی به تغییر موضع این سه کشور کمک کند. اما سفر بشار اسد به عمان همچنان جای سوال است اینکه آیا این سفر کلیدی برای روانه شدن کشورهای عربی به دمشق است. اینکه چه چیزی در این سفر به اسد پیشنهاد شده پنهان است و میانجی عمانی به حفظ اسرار مشهور است. آیا این سفر گذری اسد به مسقط ماهیت عربی و سعودی داشت یا پیامی برای غرب بود؟

انتهای پیام