انعطاف در سیاست خارجی و طراحی راهبرد نیمه پایدار- نیمه سیال

یکی از الزامات حتمیِ سیاست خارجیِ موفق، طراحی چشم‌انداز، اهداف؛ راهبردها و سیاست‌های به اجماع رسیده در سطح نخبگی و سپس تسری آن به سطح جامعه است تا فرایند جامعه‌پذیری آن‌ها صورت‌پذیرد. چشم‌انداز، دورنمایی دست‌یافتنی است که مانند ستاره قطبی در دوردست، الهام می‌بخشد، اعتقاد راسخ در میان نیروهای اجتماعی ایجاد می‌کند، اراده و تصمیم می‌آفریند و موجب جنبش و حرکت هدفمند می‌شود. تعالی انسان، جامعه و دولت وابسته به چشم‌اندازی روشن و الهام‌بخش است. اهداف در خدمت چشم‌انداز هستند و به چشم‌انداز عینیت می‌بخشند. هر هدفی راهبردهایی دارد و هر راهبردی نیازمند سیاست‌هایی که توسط کارگزاران عملیاتی می‌شود. به این ترتیب چشم‌انداز، اهداف، راهبردها و سیاست‌ها در یک هرمِ عمودی و پیکرهِ سازوار قرار می‌گیرند که هر جزء آن به کلیت هرم مرتبط است.
آنچه مقام معظم رهبری در بیانات اخیرشان در جمع سفراء و نمایندگی‌های خارج از کشور فرمودند بسیار هوشمندانه، دقیق و کارگشا برای متولیان سیاست خارجی کشور است. به نظر نگارنده، مفهوم «نرمش قهرمانانه» که در سال ۱۳۹۱ و مفهوم «انعطاف در سیاست خارجی» که این‌بار مطرح فرمودند، (و به تعبیر ایشان از مصادیق مصلحت و تقیه در فقه اسلامی است) ناظر بر «راهبردها» و «سیاست‌ها» در سیاست خارجی است. در ادبیات استراتژیک، سه نوع راهبرد را می‌توان از یکدیگر
تفکیک نمود.
- راهبرد پایدار،
- راهبرد سیال،
- راهبرد نیمه پایدار- نیمه سیال.
راهبرد پایدار، دارای مسیر مشخص و غیرقابل تغییر است به طوری سیاست‌ها و راهبردهای منتهی به هدف دچار تغییر نمی‌شوند. این نوع از راهبرد، غیرمنعطف است و مقدورات و توانایی‌های زیادی می‌طلبد. زمانی که تنها یک مسیر ممکن یا مطلوب وجود دارد و بقیه مسیرها ناممکن و یا نامطلوب هستند و راه‌های تحقق راهبرد هم بسیار محدود است، راهبرد ترسیم شده شکلی از پایداری به خود می‌گیرد. البته سازمان و یا کشوری که با مقدورات بالا برای خود هدفی ترسیم می‌کند نیز می‌تواند راهبردی پایدار برای هدف خود طراحی کند،
به گونه‌ای که مسیر معینی را انتخاب کند و با اتکاء به توانایی خود، گام‌هایی محکم برای تحقق راهبرد خود بردارد.
راهبرد سیال، نقطه مقابل ره نگاشت پایدار است که در آن سیاست‌های منتهی به راهبرد و یا راهبردهای منتهی به هدف در طی مسیر توسعه پیدا می‌کند و ممکن است تغییرات سینوسی به خود ببیند. امکان تغییر سیاست و راهبرد نیز در نوع سیال وجود دارد اما تلاش می‌شود با اتخاذ سیاست‌ها و راهبردهای منعطف، مسیر تحقق اهداف هموار شود. راهبرد سیال یکی از پرکاربردترین راهبردهاست.
راهبرد نیمه پایدار- نیمه سیال در میان راهبرد سیال و پایدار قرار می‌گیرد. در طراحی این نوع از راهبردها، هدف ثابت است و راهبرد منعطف می‌شود یا راهبرد ثابت گرفته می‌شود و سیاست‌هامنعطف می‌شوند. راهبرد نیمه پایدار و نیمه سیال در دو وضعیت طراحی می‌شود:
۱- در شرایطی که تنها یک سناریوی مطلوب پیش‌روی تصمیم‌گیران باشد اما از مسیرهای مختلفی بتوان به آن نائل شد؛
۲- در وضعیتی که کشور ظرفیت‌های محدودی برای اتخاذ راهبردهای متنوع داشته باشد و محکوم به طراحی یک راهبرد با اتخاذ سیاست‌های گوناگون و منعطف باشد.
به نظر می‌رسد با راه‌گشایی که رهبر معظم انقلاب در تفسیر مفهوم «نرمش قهرمانانه و مفهوم انعطاف در سیاست خارجی» نمودند، ضروری است تا نخبگان فکری و اجرایی کشور در مورد انعطاف در سیاست‌ها و راهبردها به منظور تحققِ اهداف و چشم‌انداز معین در سیاست خارجی، بازاندیشی نمایند.

انتهای پیام