هر آنچه درباره دیابت بی‌مزه باید بدانیم

آفتاب یزد – نجمه حمزه نیا: دیابت بی‌مزه، بیماری غدد درون‌ریز پاتولوژیکی است که در اثر اختلال در سیستم تنظیم میزان آب بدن رخ می‌دهد. از هر ۲۵ هزار نفر، یک نفر به این بیماری مبتلا می‌شود؛ در اغلب موارد دیابت بی‌مزه اکتسابی هستند. گرچه دیابت بی‌مزه و دیابت شیرین مشابه به نظر می‌رسند، بااین‌حال ربطی به هم ندارند. دیابت شیرین که به دو شکل نوع اول و نوع دوم وجود دارد شکل رایج‌تر دیابت است لذا با توجه به اهمیت موضوع آفتاب یزد در اینباره با دکتر مهرزاد غلامپور، فوق تخصص غدد و متابولیسم و دکترسید حسین دهقان منشادی، فوق تخصص غدد و متابولیسم گفتگو کرده است.
دکتر غلامپور در این باره می‌گوید: دیابت بی‌مزه (دیابت آبی) پیامد کاهش یا عدم واکنش نشان دادن به هورمون ضد ادرار است، در نتیجه مقدار بسیار زیادی ادرار رقیق از بدن خارج می‌شود و بیمار بیش‌ازحد معمول احساس تشنگی می‌کند.
وی عنوان کرد: هورمون ضد ادرار (وازوپرسین) در هیپوتالاموس تولید می‌شود و سپس توسط غده هیپوفیز در جریان خون در پایه مغز ترشح می‌شود. هورمون ضد ادرار مانع از آن می‌شود که کلیه‌ها ادرار بیش از حد تولید ‌کند.
این فوق تخصص غدد و متابولیسم بیان کرد: دیابت بی‌مزه دارای دو نوع نوروژنیک (مرکزی یا جمجمه‌ای) و نفروژنیک است. دیابت بی‌مزه نوروژنیک عارضه‌ای است که در اثر ابتلا به آن، هیپوتالاموس به مقدار کافی هورمون ضد ادرار ترشح نمی‌کند اما در عارضه دیابت بی‌مزه نفروژنیک، کلیه‌ها نمی‌توانند به هورمون ضد ادرار واکنش نشان دهند.
وی اضافه کرد: در کل ابتلا به هر دو عارضه دیابت بی‌مزه باعث می‌شود کلیه‌ها نتوانند آب را نگه دارند و در نتیجه حجم بسیار زیادی ادرار رقیق و کم‌رنگ از بدن خارج شود. این مشکل حتی زمانی رخ می‌دهد که در نتیجه کم شدن آب بدن، بدن سعی می‌کند مایعات را حفظ کند و در نهایت ادرار تغلیظ شده و تیره رنگی تولید می‌شود.
دکتر غلامپور می‌گوید: دیابت بی‌مزه معمولاً هیچ علت مشخص و تعریف‌پذیری ندارد و به همین دلیل می‌توان آن را عارضه‌ای ایدیوپاتیک یا بدون دلیل مشخص محسوب کرد. با این حال برخی موارد در ابتلا به دیابت بی‌مزه تاثیر دارند.
این فوق تخصص غدد و متابولیسم افزود: میزان تولید هورمون ضد ادرار توسط مغز در اثر ابتلا به دیابت بی‌مزه مرکزی بسیار کم می‌شود یا اصلاً این هورمون ترشح نمی‌شود. اختلال در تولید این هورمون پی‌آمد یکی از موارد که شامل آسیب دیدن سر، تومور غده هیپوفیز یا جراحی عصبی و عارضه‌های منتشر شده در سراسر بدن (نفوذ کننده) مانند هموکروماتوز و سارکوئیدوز،عفونت‌هایی نظیر سل ونقص‌های مادرزادی و ارثی می‌تواند باشد.
وی عنوان کرد: اگرچه مغز در دیابت‌ بی‌مزه نفروژنیک به مقدار کافی هورمون ضد ادرار ترشح می‌کند، اما کلیه‌ها نسبت به این هورمون حساس نیستند و نمی‌توانند ادراری تیره رنگ و با غلظت مناسب تولید کنند. ابتلا به آمیلوئیدوز، کلیه پلی کیستیک و مصرف داروهایی چون لیتیوم و به ندرت اختلال‌های ژنتیک ارثی از جمله دلایلی هستند که باعث بروز این بیماری می‌شوند.
دکتر غلامپور اظهار کرد: دیابت بی‌مزه بارداری نیز صرفاً در دوران بارداری رخ می‌دهد و معمولاً نتیجه تولید آنزیم‌هایی توسط جفت است که هورمون ضد ادرار را تجزیه می‌کنند.
این فوق تخصص غدد و متابولیسم تشریح کرد: علائم دیابت بی‌مزه عبارتند از افزایش قابل ملاحظه حجم ادرار (پلی اوری) و خروج روزانه 3 تا 18 لیتر ادرار از بدن، تشنگی بیش از حد (پلی دیپسی) و عادت ادرار کردن در شب (نوکتوری) که غالباً بر خواب نیز تاثیر می‌گذارد و بیمار برای ادرار کردن مجبور می‌شود چند بار از خواب بیدار شود.
وی ابراز داشت: علائم دیابت بی‌مزه شبیه به علائم دیابت ملیتوس (شیرین) است، اما هیچ قندی در ادرار وجود ندارد و میزان قند خون در حد طبیعی است.
دکتر غلامپور متذکر شد: چنانچه بدن برای جبران تشنگی بیش از حد بدن، آب کافی در اختیار داشته باشد، نشانه‌های دیابت بی‌مزه بسیار جزیی خواهد بود. کم شدن آب بدن زمانی رخ می‌دهد که مصرف مایعات به اندازه‌ای نباشد که حجم بالای ادرار را جبران کند.
>دیابت بی‌مزه جزو بیماری‌های نادر است
این فوق تخصص غدد و متابولیسم تصریح کرد: دیابت بی‌مزه جزء بیماری‌های نادر است و تقریباً از هر 25000 نفر تنها یک نفر به این عارضه دچار می‌شود. 10 تا 20 درصد از بیمارانی که جراحی غده هیپوفیز انجام داده‌اند، پس از عمل با بروز موقتی علائم مواجه می‌شوند.
وی ادامه داد: 10 تا 20 درصد از بیمارانی که آسیب‌دیدگی شدید سر را تجربه کرده‌اند نیز برای مدت کوتاهی به بیماری دیابت بی‌مزه مبتلا می‌شوند. درصد اندکی از بیماران نیز پس از جراحی هیپوفیز و آسیب‌دیدگی سر با استمرار علائم و مزمن شدن بیماری دچار می‌شوند.
دکتر غلامپور اذعان داشت: دیابت بی‌مزه ناشی از دلایل ژنتیک بسیار نادر است و در اکثر موارد ارثی نیست؛ اما به ندرت از عارضه‌هایی ارثی مانند جهش ژن‌های تولید‌کننده هورمون ضد ادرار یا وجود نقص در ژن‌های تولیدکننده‌ گیرنده‌های درون سلول‌های کلیوی فعال‌کننده هورمون ضد ادرار نشات می‌گیرد.
این فوق تخصص غدد و متابولیسم توضیح داد: با توجه به نتایج آزمایش‌های معین خون و ادرار مانند بالا بودن سدیم (هیپرناترمی) و بالا بودن غلظت خون (اسمولالیته پلاسما یا سرم) و همچنین رقیق بودن ادرار (اسمولالیته ادرار) می‌توان دیابت بی‌مزه را تشخیص داد.
وی اضافه کرد: آزمایش محرومیت از آب معمولاً به منظور تایید تشخیص دیابت بی‌مزه انجام می‌شود. انجام این آزمایش چند ساعت طول می‌کشد و بیمار باید صبح به بیمارستان برود و تا چند ساعت هیچ گونه مایعی مصرف نکند. آزمایش اولیه خون و ادرار با هدف اندازه‌گیری غلظت و میزان نمک در خون و ادرار انجام می‌شود. این آزمایش‌ها در فواصل یک ساعته تکرار می‌شود و هر بار فشار خون، وزن و حجم ادرار خروجی نیز اندازه گرفته می‌شود.
دکتر غلامپور افزود: اگر غلظت ادرار یا خون یا سدیم خون بسیار بالاتر از حد طبیعی باشد و ادرار نیز پررنگ و غلیظ باشد، احتمالاً بیمار به دیابت بی‌مزه مبتلا است.
این فوق تخصص غدد و متابولیسم بیان کرد: "دسموپرسین"، گونه سنتزی هورمون ضد ادرار، به منظور تشخیص نفروژنیک یا مرکزی بودن دیابت بی‌مزه تزریق می‌شود. غلظت ادرار یک ساعت پس از تزریق، مجدداً اندازه‌گیری می‌شود. چنانچه غلظت ادرار بیش از 50 درصد افزایش یافته باشد، به احتمال زیاد بیماری از نوع مرکزی است؛ بیماران مبتلا به گونه نفروژنیک به تزریق دسموپرسین واکنش ضعیفی نشان می‌دهند.
وی مطرح کرد: در صورت تشخیص دادن دیابت بی‌مزه مرکزی، تصویربرداری‌ام آر‌ای از سر به منظور یافتن هرگونه ناهنجاری در هیپوتالاموس (ناحیه تولید‌کننده هورمون ضد ادرار در مغز) یا غده هیپوفیز (محل آزاد کردن هورمون ضد ادرار) انجام می‌شود.
دکتر غلامپور تشریح کرد: پس از تایید تشخیص ابتلا به دیابت بی‌مزه، تمام بیماران باید مطمئن شوند که آب کافی به بدن‌شان می‌رسد و همچنین باید مصرف مایعات را افزایش دهند. دیابت بی‌مزه مرکزی را می‌توان با گونه سنتزی هورمون ضد ادرار، درمان نمود که به صورت افشانه بینی یا قرص تولید می‌شود. مقدار این دارو و دستور مصرف آن به شدت دیابت بی‌مزه و علائم بیماری بستگی دارد. مصرف این گونه تاثیری بر دیابت بی‌مزه نفروژنیک ندارد.
این فوق تخصص غدد و متابولیسم گفت: بیماران مبتلا به انواع دیابت و دیابت بی‌مزه به کمک درمان مناسب می‌توانند زندگی روزانه خود را به روال طبیعی ادامه دهند. با این حال باید در دراز مدت تحت نظر پزشک عمومی و یا متخصص غدد باشند. به علاوه این گروه از بیماران باید مواظب باشند که آب بدن‌شان کم نشود و مایعات فراوان بنوشید.
> دیابت بی‌مزه را نباید با دیابت شیرین (معمولی) اشتباه گرفت
در ادامه نیز دکتر دهقان منشادی در اینباره خاطرنشان کرد: دیابت بی‌مزه عارضه نادری است که منجر به تکرر ادرار (دفع مقدار زیادی ادرار شفاف) و تشنگی مفرط می‌شود. این عارضه می‌تواند ناشی از مشکلات غده هیپوفیز یا کلیه‌ها باشد.
وی تفاوت دیابت بی‌مزه با دیابت شیرین را اینگونه تشریح کرد: دیابت بی‌مزه را نباید با دیابت شیرین (معمولی) اشتباه گرفت. این دوعارضه ارتباطی با هم نداشته ودیابت بی‌مزه عارضه کاملاً متفاوتی است. دیابت شیرین نیز بسیار شایع‌تر از نوع بی‌مزه است.
این فوق تخصص غدد ومتابولیسم ادامه داد: دیابت شیرین به دلیل مقاومت به انسولین یا کمبود انسولین رخ داده و منجر به بالا رفتن قند خون می‌شود اما دیابت بی‌مزه ناشی از تولید غیرطبیعی هورمونی در مغز است که برای جلوگیری از تولید ادرار بیش از حد توسط کلیه‌ها و در نتیجه حفظ آب بدن آزاد می‌شود. بدون وجود این هورمون آب بدن حفظ نشده و کلیه‌ها مدام در حال تولید ادرار با حداکثر ظرفیت خواهند بود.
دکتر دهقان منشادی بیان کرد: واژه «Mellitus» که در عبارت دیابت شیرین وجود دارد برگرفته از یک واژه قدیمی است که معنی تقریبی آن «شیرین کردن با عسل» است و به بالا بودن سطح قند خون اشاره دارد و در مقابل، واژه «Insipidus» به معنی بی‌مزه بوده و به نوعی از دیابت اشاره دارد که باعث بالا رفتن قند نمی‌شود.
این فوق تخصص غدد ومتابولیسم اذعان داشت: به طور کلی دیابت‌های بی‌مزه چهار نوع دارند که عبارتند از دیابت بی‌مزه نوروژنیک، دیابت بی‌مزه نفروژنیک، دیابت بی‌مزه بارداری و دیابت بی‌مزه دیپسوژنیک است.
وی اظهار کرد: دیابت بی‌مزه نوروژنیک، که گاهی به آن دیابت بی‌مزه مرکزی یا کرانیال هم گفته می‌شود، ناشی از مشکلی در بخش هیپوتالاموس مغز است. این بیماری باعث توقف تولید هورمون آنتی‌دیورتیک (ADH)، موسوم به وازوپرسین، هم می‌شود.
دکتر دهقان منشادی عنوان کرد که دیابت نفروژنیک نیز به دو شکل بروز می‌کند که شامل دیابت بی‌مزه نفروژنیک مادرزادی و دیابت بی‌مزه نفروژنیک اکتسابی است.
این فوق تخصص غدد ومتابولیسم افزود: دیابت بی‌مزه مادرزادی در بدو تولد نوزاد وجود داشته و ناشی از مشکل در چندین ژن است که باعث می‌شود کلیه‌های جنین به درستی شکل نگیرند و دیابت بی‌مزه نفروژنیک اکتسابی نیزبعد از تولد بروز کرده و ناشی از عوامل بیرونیِ تخریب‌کننده کلیه‌ها بوده و منجر به تکرر ادرار می‌شود.
وی درباره دیابت بی‌مزه بارداری نیز گفت: در طول بارداری، رحم وازوپرسیناز تولید می‌کند که می‌تواند به هورمون آنتی‌دیورتیک تبدیل شود. در این حالت، نفرون‌های کلیه پیام توقف تولید ادرار را دریافت نکرده و به تولید آن ادامه می‌دهند.
دکتر دهقان منشادی، دیابت بی‌مزه دیپسوژنیک را اینگونه تشریح کرد که در برخی موارد دیابت بی‌مزه به خاطر مشکلی در عملکرد تشنگی بروز می‌کنند. یک نوع آسیب‌دیدگی هیپوتالاموس، مشابه آنچه باعث دیابت بی‌مزه نوروژنیک می‌شود، می‌تواند منجر به نقص در مکانیزم تشنگی و در نتیجه تشنگی مداوم فرد شود. این حالت منجر به نیاز مداوم به نوشیدنی‌ها و در نهایت تکرر ادرار می‌شود.
این فوق تخصص غدد ومتابولیسم توضیح داد: در طول هر روز، کلیه‌ها چندین بار تمامی خون بدن را فیلتر می‌کنند. در حالت طبیعی، اکثر آب موجود دوباره جذب بدن شده و تنها مقدار کمی ادرار تغلیظ شده از آن تولید می‌شود. دیابت بی‌مزه زمانی رخ می‌دهد که کلیه‌ها نمی‌توانند ادرار را به طور طبیعی تغلیظ کنند، و مقدار زیادی ادرار رقیق تولید می‌شود.
وی متذکر شد که مقدار آب موجود در ادرار توسط هورمون آنتی‌دیورتیک (ADH) کنترل می‌شود. هورمون آنتی‌دیورتیک، که به آن وازوپرسین هم گفته می‌شود، در بخشی از مغز به نام هیپوتالاموس تولید می‌شود. سپس این هورمون ذخیره شده و از غده هیپوفیز آزاد می‌شود. هیپوفیز غده کوچکی است که در قاعده مغز قرار دارد.
دکتر دهقان منشادی اظهار کرد: به دیابت بی‌مزه ناشی از کمبود هورمون آنتی‌دیورتیک، دیابت بی‌مزه مرکزی گفته می‌شود. به دیابت بی‌مزه ناشی از ناتوانی کلیه در پاسخ به هورمون آنتی‌دیورتیک، دیابت بی‌مزه نفروژنیک گفته می‌شود.
این فوق تخصص غدد ومتابولیسم ابراز داشت: دیابت بی‌مزه مرکزی می‌تواند به دلیل آسیب هیپوتالاموس یا هیپوفیز ناشی از مشکلات زیر بروز کند که شامل مشکلات ژنتیک،آسیب به سر،عفونت، نرسیدن خون به این غدد،جراحی و تومور است.
وی مطرح کرد: در دیابت بی‌مزه نفروژنیک کلیه‌ها دچار نوعی نقص بوده و نمی‌توانند به هورمون آنتی‌دیورتیک پاسخ دهند. دیابت بی‌مزه نفروژنیک هم مثل دیابت بی‌مزه مرکزی بسیار نادر است.
دکتر دهقان منشادی اشاره کرد: دیابت بی‌مزه نفروژنیک به دلایل مختلفی بروز می‌کند که مهمترین آن عبارتند از مصرف برخی داروها (مانند لیتیوم)، مشکلات ژنتیکی، بالا بودن سطح کلسیم بدن (هیپرکلسمی)،بیماری‌های کلیوی (مانند بیماری پلی‌کیستیک کلیه).
این فوق تخصص غدد و متابولیسم تشریح کرد: به طور کلی علائم دیابت بی‌مزه عبارتند از تشنگی شدید و مداوم، تکرر ادرار، شب ادراری است البته، کودکان ممکن است دچار تب، بی‌میلی، اسهال، استفراغ و تأخیر در رشد نیز بشوند.
وی اظهار کرد: برای تشخیص دیابت بی‌مزه و علل آن چند راه وجود دارد که عبارتند از اینکه آنالیز نمونه‌های ادرار،آزمایش‌های خون برای بررسی عملکرد غده هیپوفیز آزمایش محرومیت از آب، که نشان می‌دهد کلیه‌ها تا چه حد خوب کار می‌کنند. در این آزمایش مقدار ادراری که کلیه‌ها در طول چند ساعت بدون نوشیدن مایعات تولید می‌کنند بررسی می‌شود.
دکتر دهقان منشادی ادامه داد: برای بررسی وضعیت غده هیپوفیز نیز از بیمار یک تست ام‌آرآی گرفته می‌شود. به علاوه، ممکن است پزشک یک تست ژنتیک تجویز کند.
این فوق تخصص غدد ومتابولیسم، عوارض دیابت بی‌مزه را اینگونه تشریح کرد: مصرف زیاد دسموپرسین یا نوشیدن مقدار زیادی مایعات با کاهش سدیم خون و در نتیجه سردرد، تهوع، گیجی، حمله یا در موارد نادر، مرگ می‌شود. سایر عوارض آن عبارتند از کم شدن آب بدن، فشار خون پایین، و بالا رفتن سطح سدیم خون.
وی اذعان داشت: در موارد خفیف دیابت بی‌مزه، که معمولاً تنها ۳ تا ۴ لیتر ادرار دفع می‌شود، اغلب درمانی صورت نگرفته و بیمار می‌تواند این اختلال را با نوشیدن آب فراوان کنترل کند.
دکتر دهقان منشادی بیان کرد: در مواردی که عارضه دیابت بی‌مزه شدید است، دارو تجویز می‌شود. دسموپرسین برای درمان دیابت بی‌مزه نوروژنیک موثر است.
این فوق تخصص غدد ومتابولیسم افزود: داروی "دسموپرسین " نوع مصنوعی هورمون آنتی‌دیورتیک بوده و برای دیابت بی‌مزه تجویز می‌شود. این دارو جایگزین هورمونی می‌شود که بدن نمی‌تواند آن را به طور طبیعی تولید کند. در موارد شدیدتر دیابت بی‌مزه، دسموپرسین به شکل قرص یا اسپری بینی تجویز می‌شود. اسپری بینی مؤثرتر بوده و سریع‌تر و بهتر وارد جریان خون می‌شود. البته بیماری‌های دچار سرماخوردگی یا آنفلوآنزا مانع اثرگذاری دارو می‌شود.
وی متذکر شد: دسموپرسین عوارض احتمالی نسبتاً کمی دارد که عبارتند ازسردرد، تهوع و استفراغ، سرگیجه است البته، نگرانی اصلی در مورد دسموپرسین، مصرف بیش از حد آن است زیرا در چنین وضعیتی بدن آب بسیار زیادی را در خود نگه خواهد داشت. پس فقط باید به اندازه دوز تجویز شده توسط پزشک دارو مصرف شود و اگر دارو تأثیر نداشت، نباید سرخود دوز را افزایش داد و در صورتی که علائم رفع نشدند باید با پزشک مشورت کرد.
دکتر دهقان منشادی ابراز داشت: داروی "تیازید دیورتیک" نیز برای دیابت بی‌مزه نوروژنیک مورد استفاده قرار می‌گیرد." تیازید دیورتیک‌ها" نوعی از داروها هستند که باعث تکرر ادرار می‌شوند اما در عین حال به طرز عجیبی به جلوگیری از ادرار در بیماران مبتلا به دیابت بی‌مزه کمک می‌کنند. دلیل این امر آن است که تیازیدها مقدار مواد زائد در ادرار را افزایش داده و در نتیجه باعث افزایش تولید ادرار در مبتلایان به دیابت بی‌مزه می‌شوند.
این فوق تخصص غدد ومتابولیسم متذکرشد: درمان دیابت بی‌مزه نفروژنیک خیلی سخت‌تر از انواع دیگر است، زیرا در این عارضه خود کلیه‌ها مشکل دارند، نه پیامی که به آن‌ها می‌گوید چه بکنند.
وی در پایان گفت: در بیمارانی که داروهای حاوی لیتیوم مصرف می‌کنند، توقف مصرف این داروها به کاهش مشکل دیابت بی‌مزه کمک می‌کند. البته، تغییر دارو یا درمان تنها باید با مشورت پزشک انجام شود. تغییر در رژیم غذایی هم می‌تواند به تسکین علائم کمک کند، البته در مورد هرگونه تغییر قابل توجهی در رژیم غذایی نیز باید با پزشک
مشورت شود. چاشنی‌ای‌ که موجب افزایش قند خون می‌شود
قند خون بالا می‌تواند ناشی از عوامل زیادی از جمله استرس، کمبود خواب و مربوط به رژیم‌ غذایی باشد. وقتی صحبت از تلاش برای حفظ سطح قند خون می‌شود، قندهای اضافه‌ شده می‌توانند یکی از مشکل‌سازترین موادغذایی باشند و مصرف بیش از حد آنها حتی می‌تواند منجر به بیماری‌های مزمن مانند دیابت شود. به گزارش ایسنا، چاشنی‌ها ممکن است بی‌ضرر به نظر برسند و به طعم بهتر غذا کمک کنند اما برخی از چاشنی‌ها ممکن است مواد مضری باشند که بیش از آنچه فکر می‌کنید به قند خون شما آسیب می‌زنند. محققان اظهار کردند که چاشنی‌های به ظاهر ساده و روزمره می‌توانند حاوی منابع پنهان قند باشند بنابراین، اولین توصیه این است که ابتدا به مواد تشکیل‌دهنده توجه کنید. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که چاشنی‌ها به جای ریختن شکر و نمک اضافی روی غذا، راهی عالی برای افزایش طعم و مزه غذا و مصرف بیشتر غذاهای سالم مانند سبزی‌ها به رژیم‌ غذایی هستند اما سس‌های گوجه فرنگی(کچاپ) موجود در بازار حاوی شکر افزوده است و مصرف بیش از حد آنها منجر به مشکلات سلامتی متعددی از جمله چاقی، مقاومت به انسولین و حتی دیابت می‌شود. بنابراین، مراقب منابع قند باشید و هر وعده را بررسی کنید تا انتخاب بهتری در مورد استفاده از آنها داشته باشید. اگرچه عسل به تنهایی ممکن است فواید خاصی برای سلامتی داشته باشد اما عسل و خردل همچنان حاوی مقدار زیادی قند است. آگاه باشید که چاشنی غیرطبیعی عسل و خردل اثرات مثبتی مانند عسل ندارد. سس سالاد نیز از مواردی است که افراط در مصرف آن منجر به افزایش قند خون می‌شود.

انتهای پیام