عروسک‌های تاریخ ساز
- شناسه: 10849
- یکشنبه 24 اردیبهشت 1402
- انتشار در صفحه ۵ | فرهنگی
=مترجم: فاطمه علی اصغر- > نمایش خیمه شب بازی
«زیگفرید کلاشکا» نقل می‌کند که عنوان ِ«کاسپرل» (نقش اصلی و مضحک در نمایش‌های خیمه شب بازی، شبیه به شخصیت «مبارک» در نمایش‌های رو حوضی ایرانی)، «زپل» (عروسکی که دست ها، چکمه، تن و سرش از خمیر کاغذی ساخته شده که روی یک اسکلت چوبی سوار و با لباس‌های رنگی نیز مزین شده است) و «اورمل یخی» (موجودی عجیب وغریب) نوشته «مکس کروس» القابی هستند که به عروسک‌های تاریخ ساز منتسب شده اند. بسیاری از مردم در دوران کودکی خود بیش از همه با آنان و نمایش‌های خیمه شب بازی آشنا شده اند، اما تئاترهای عروسکی بسیار متنوعند و بازی آنها تقریبا در هر منطقه از دنیا داستانی طولانی و منحصر به خود را داراست.
> تئاتری با دیرینه ی دور
تئاتر خیمه شب بازی همواره در سراسر دنیا وجود داشته است. تقریبا هیچ کشوری نیست که در آن تئاتر عروسکی بازی نشود وهیچ موضوعی هم نیست که روی این صحنه‌ها به اجرا در نیاید. بازیگران تئاتر درام‌های کلاسیک، کمدی، گروتسک، تراژدی، اُپرت(اپرای سبک و سرگرم کننده) و اپرا بازی می‌کنند. در کشور چین «اپرای پکینگ» با نمایش‌های عروسکی روی صحنه، اجرا و بازی می‌شود. در کشور تایلند مردم قرن هاست با نوع چوبی این عروسک‌ها صحنه گردانی می‌کنند. در ژاپن سه بازیگر باید یک عروسک بزرگ را به حرکت
در آورند. در ویتنام شکل آن به این صورت ست که عروسک گردان‌ها در آب قرار می‌گیرند و شخصیت‌ها را هدایت می‌کنند. خیال و واقعیت جوهره‌هایی که بر روی صحنه‌های این حوزه از هنر در دنیا جای دارند. در بین بسیاری از آماتورها، هنرمندانی وجود دارند که سال هاست از آموزش در زمینه تخصص خود لذت می‌برند.
> تئاتر و موضوعات
تنها در کشور آلمان بیش از صد تئاتر عروسکی وجود دارد که برنامه آنها به اندازه صحنه تئاتر «گروسن» رنگارنگ است و از سطح کیفی بالایی نیز برخوردار است. صدها نفر از این بازیگران عروسکی در این حوزه به طور حرفه‌ای کار می‌کنند خیلی از آنان حتی از این راه کسب در آمد می‌کنند. هر سال فستیوال‌های بین‌المللی تئاتر عروسکی فراوانی در جاهای مختلف مثل تئاتر هفته عروسکی «گرنزباخر» در «نورنبرگ - فورت» یا خیمه شب بازی تخیلی در «بادن - وتمبرگ» برگزار می‌شود. این گونه از تئاتر در سطح حرفه‌ای اغلب توسط نویسندگان معاصر نوشته و بازی می‌شوند. گاهی اوقات نویسندگان سفارش‌هایی دریافت می‌کنند که یک قطعه نمایشی را بنویسند. علاوه بر آن، مسابقاتی هم وجود دارد که در آنها بهترین نمایشنامه برگزیده می‌شود که به اجرا می‌رود. همچنین موارد شناخته شده تئاتر «گروسن» بارها و بارها به تئاترهای عروسکی راه پیدا می‌کنند. مانند: خانه تئاترعروسکی «هوهن لوهر» که سال هاست نمایش «مهمانی زن پیر» را بر روی صحنه می‌برد.
> تاریخ نمایش خیمه شب بازی
این تئاتر را می‌توان با نگاهی بر آن به دوره‌ای طولانی تشبیه کرد. مشخص نیست چه کسانی اولین بازیگرهای خیمه شب بازی بودند. فقط می‌توان این احتمال را داد که قدیمی‌ترین پیکره‌های دوران عصر حجر بشر نه صرفاً تصویری ناب از اشکال بدن انسان یا حیوان بوده‌اند بلکه توسط آنان وقایع مراسم فرهنگی یعنی قدیمی‌ترین شکل از یک تئاتر خیمه شب بازی اجرا می‌شد.آنچه مسلم است، یونانیان باستان در تقسیم بندی، آنان را می‌شناختند. «ارسطو» شخصیتی را توصیف می‌کند که می‌تواند سرش را بچرخاند، پشت گردن اعضا و چشم را حرکت بدهد. «افلاطون» در نوشته هایش فراوان از تصویر عروسکی که با نخ کشیده شده به عنوان سمبل، برای وابستگی‌های بشری به کار می‌برده که آنها را «نویروزپاسماتا» می‌نامند. این نوع نمایش در فرهنگ‌های دیگر نیز یک تاریخ دیرینه دارد. در مصر
باستان شخصیت‌های بازی به محبوبیت بزرگی نائل می‌آمدند. در آن زمان عروسک گردان‌های حرفه‌ای با هنرشان برای امرار معاش خود از این راه کسب درآمد می‌کردند. در کشور چین (قرن هفت تا ده بعد از میلاد مسیح) این نوع هنر در زمان «سلسله تانگ» به طور گسترده رواج داشت. بین سال‌های نهصدوپنجاه تا هزاروصد هنر نمایش عروسکی در آنجا به اوج خود رسید. در آن زمان
عروسک گردان‌های حرفه‌ای قطعه نمایش خود را اغلب با عروسک‌های چوبی و خیمه شب بازی در کاخ سلطنتی امپراتور و در خانه‌های صاحب منصبان ارشد، در بازارها و غیره به اجرا درمی آوردند.
> قرون وسطی و عصر حاضر
در نوشته‌های قرون وسطی نظیر ترانه اسکندر تصاویری از عروسک‌های بازی را می‌توان دید، در حوزه مذهبی، نمایش‌هایی از جنس معمایی وجود داشت. عروسک گردانان برای عموم مردم اعیاد مذهبی را در بازارها برگزار می‌کردند به نحوی که محتوای نمایش‌ها به اعتقادات مسیحی نزدیک بود. بعد‌ها موضوعات غیرمقدس را هم با آنان ایفای نقش کردند. تراژدی آلمانی جادوگر ترسناک «یوهانس فاستن»، معامله روح او با شیطان و طرد او به جهنم گاهی اوقات،
پر اجراترین نمایش در تئاتر عروسکی بود.
«یوهان ولفگانگ گوته»، ادیب و نویسنده آلمانی در کودکی یک عروسک از تئاتر عروسکی آن دوره به رسم هدیه دریافت کرده و با اشتیاق با آن بازی می‌کرد، او بعد‌ها توانست مطالب مربوط به آن را الهام بخش تئاتر «فاوست» کند. از زمان شکسپیر مطالب و
اُپرا نامه و کتب حاوی متون نمایش عروسکی به جای مانده است. در ایتالیا نیز بیش از همه کمدی «دل آرته» بر روی صحنه بازی شد. و در سیسیل، «اپرای دای پوپی» بیشترین تعداد از شخصیت‌های عروسکی مورد استفاده قرار گرفتند. در جمهوری دمکراتیک آلمان، تئاتر عروسکی یک شاخه کاملاً یکسان از هنرهای نمایشی بود. تقریبا در همه جای آن این گونه مکان‌ها وجود داشتند که اغلب با گروهی گسترده و کارگاه‌های مخصوص به خود مجهز می‌شدند. همزمان در برلین، آموزش به طور فراگیر برای تحصیل و یادگیری اجرای این نمایش‌ها تقریباً در تمامی مدارس عالی و آکادمی هنرهای دراماتیک به طور جدی پایه‌گذاری شده بود. بر همین اساس این سنت رواج پیدا کرد که امروزه نیز می‌توان در آنجا به طور آکادمیک به تحصیل در این نوع از تئاتر پرداخت. در کنار آن باز هم در آلمان دانشکده‌های دیگری مثل دانشکده‌های دولتی برای موزیک و هنرهای نمایشی در «اشتوتگارت» با رشته‌های مشابه موجودند. برای خیلی از مردم تا به امروز چیزی از ارزش علاقه شان به این نمایش کاسته نشده است. علاقه مندان به تئاتر عروسکی در قالب خیمه شب بازی و سایر عروسک‌های عجیب و غریب و دستی، غرق در لذت می‌شوند.در واقع شخصیت‌های صحنه با سرهای چوبی با اتصال نخ‌ها حرکت نمی‌کنند؛ بلکه دستان بازیگردان با نور و طنین صدا در روی صحنه است که به آن موجودیت می‌بخشد. برای خیلی از علاقه مندان آنان حتی زنده‌تر از شخصیت‌های انیمیشنی و محصولات هالیوودی هستند.
> تئاتر روایی
در نگاه اول تئاتر روایی به خیمه شب بازی شبیه است، اما به جای آن کارت‌هایی از تصاویر است که در یک جعبه نمایش قرار داده شده که تصاویری از یک داستان را پشت سر هم نشان می‌دهند، یک راوی یا خواننده این داستان‌ها را قرائت می‌کند. ریشه این نوع نمایش از کشور ژاپن گرفته شده و به نام «کامی-شی-بای» که در زبان آلمانی به آن تئاتر کاغذی یا تصویری گفته می‌شود مسطح است. این نوع تئاتر یک سنت طولانی دارد و امروزه نیز مثل قبل زنده است که از یک جعبه چوبی سیار با درهایی پرده مانند که می‌توان تابلو یا تخته‌هایی از تصاویر را در آن جای داد ساخته می‌شود. همان طور که گفته شد منشاء آن از ژاپن و به راهبان بودایی سده قرن دهم که دوره گرد بودند بر می‌گردد. آنها از این متد روایی که تصاویر در جایی محفوظ و رول شده بودند استفاده می‌کردند تا آموزش بودایی را رواج بدهند، شکل شناخته شده این نوع نمایش که امروزه متحول شده است به فرهنگ عامیانه مردمی قبل از زمان جنگ ژاپن بر می‌گردد. مجریان این نوع تئاتر با تصاویری که در حال عوض شدن بودند داستان‌های کوتاهی را روایت می‌کردند و در جعبه‌ای که شبیه صحنه بود آن را جای می‌دادند طوری که متون و تصاویر برای این فرم روایی مخصوص تنظیم می‌شدند. این شکل از تئاتر عمومی در آغاز قرن بیستم ظهور کرد. فروشندگان شیرینی و شکلات با دوچرخه از روستاها به شهرها سفر می‌کردند و روی ترک بند دوچرخه خود یک جعبه چوبی محکم می‌بستند که صفحات داستان در آن قرار داشت تا آن را برای دیگران اجرا یا بخوانند. «کامی-شی-بای» یک مدل صحنه‌ای از جنس چوب است که برای داستان سرایی جمعی در نظر گرفته شده است و در آن یک داستان کودک محور درتوالی صحنه‌ای از تصاویر ارائه می‌شود. نمایش‌ها هر بار رایگان و سرگرم‌کننده بودند که با فروش شیرینی و شکلات، عایدی را برای روایت‌کننده به همراه داشت. می‌توان گفت تا بعد از جنگ «پاسیفیک» در سال 1953 میلادی به عنوان اولین تلویزیون‌ها برای مردم تماشایی می‌شدند و تقریباً ده هزار تماشاگر این نوع از نمایش‌ها را تماشا می‌کردند. تا آن زمان روزانه پنج میلیون تماشاچی در ژاپن وجود داشته است. امروزه این نوع نمایش به عنوان یک متد آموزشی از نمایش روایی در اروپا شناخته شده است.
انتهای پیام
