نگاهی به موضوع کیفیت در ساخت مجسمه‌های شهری
تندیس سردار شهید قاسم سلیمانی، نمونه یک کار باشکوه هنری

فرهنگی - تاریخ: ۲۵-۱۰-۱۳۹۹, ۰۰:۰۱
آفتاب یزد – گروه فرهنگی: شامگاه شنبه 20 دی ماه موزه مشاهیر برج میلاد شاهد رونمایی از یک تندیس باشکوه و هنرمندانه بود، تندیس سردار رشید و شجاع اسلام شهید حاج قاسم سلیمانی. در مراسم رونمایی از این تندیس فرزندان این شهید بزرگوار نیز حاضر بودند، علاوه بر آن برخی از مسئولان به همراه هنرمندانی مانند سیروس مقدم، داریوش ارجمند، امیریل ارجمند نیز در این مراسم حضور داشتند و به بیان سخنانی درباره شخصیت بزرگ این حماسه ساز دلیر سرزمینمان پرداختند. ما که در آن مراسم حضور نداشتیم ولی عکس‌ها گواه همه چیز بودند. تندیس در عالی‌ترین شکل ممکن ساخته شده بود، با دقت نظری بسیار زیاد و حوصله‌ای مدام و مستمر. باید هم چنین می‌بود چرا که در درجه اول سردار سلیمانی یک ایرانی نام‌آور و بزرگ بود، در راه پاسداری از وطن با دشمنان جنگیده و در دفاع از آرمانهای ایران و انقلاب از هیچ چیزی نترسیده بود، مردانه مقابل بدخواهان ایران ایستاده و به احدی اجازه نداده بود که به حریم امن حرم و همینطور خاک پاک سرزمین مان نگاه چپ داشته باشد، دوم آنکه این مرد بزرگ در پایان زندگی که در واقع آغازی برای جاودانه شدنش بود به شهادت رسید و سوم اینکه تقریبا همه ایرانیان او را می‌شناختند و بسیار دوستش داشتند. این موارد باعث می‌شد که اولا به فکر بیفتیم که برای ادای احترام و قدردانی از تلاش بی‌وقفه او در راه دفاع از اسلام و میهن، تندیس ایشان را ساخته و آن را در جایی نصب کنیم تا هم ایرانیان امروز و هم آیندگان و هم افرادی که از کشورهای خارجی برای گردشگری به کشور ما می‌آِیند آن را ببینند و بدانند که سرزمین ما مملو از دلیرمردانی است که برای حفظ خاک سرزمینشان حتی از جان شیرینشان هم می‌گذرند. سرانجام با این اهداف تندیس به بهترین شکل ممکن ساخته شد و شامگاه شنبه به صورت دائمی در موزه مشاهیر برج میلاد قرار گرفت. اما نکته مهمی که در این میان وجود داشت صحبت‌های سازنده این تندیس زیبا بود.
> دقت و کیفیت
روز سه شنبه 23 دی ماه حمید کنگرانی فراهانی هنرمند مجسمه‌سازی که ساخت تندیس سردار شهید قاسم سلیمانی را عملیاتی کرده در گفتگویی درباره تجربه طراحی و ساخت مجسمه سپهبد شهید قاسم سلیمانی بیان کرده بود: «خانواده حاج قاسم و دکتر اکبری از طرف بنیاد شهید سلیمانی، برای این کار به من سفارش دادند و من هم این مجسمه را طی ۴۰ روز ساختم. انگیزه اصلی من از ساخت مجسمه سردار، مجسمه‌های بسیار بدی بود که از ایشان در اقصی نقاط ایران ساخته و رونمایی شدند و قصد داشتم کاری در شان و منزلت این شهید بزرگوار ساخته شود، کاری که قابل دفاع باشد.» این هنرمند کاربلد کشورمان که ساخت تندیس هنرمندان بزرگ و صاحبنامی مانند علی حاتمی، مرتضی ممیز، حمید سمندریان، داوود رشیدی، محمود فرشچیان، علی نصیریان، رضا کیانیان، غلامحسین بنان، محمدحسین شهریار در عرصه داخلی و همینطور کلینت ایست‌وود، مرلین مونرو، آنجیلنا جولی، برد پیت، آل پاچینو، الویس پریسلی و الیزابت تیلور در عرصه بین‌المللی را در کارنامه هنری خود دارد در ادامه سخنانش گفته بود: «البته این مجسمه، دومین مجسمه سردار است که ساخته‌ام؛ پیش از این نیز قصد داشتم مجسمه ایشان را بسازم اما شخص سردار برای ساخت آن موافقت نمی‌کرد اما پس از اعلام شهادت ایشان، با مدیرعامل موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برای ساخت تندیس شهید سلیمانی مکاتبه و اعلام آمادگی کردم که حاصل آن مجسمه‌ای بود که در ۱۸ روز ساختم». کنگرانی در پایان در پاسخ به این پرسش که «در روند ساخت و رونمایی آثار بی‌کیفیت و غیرواقعی که در ارتباط با سردار شهید سلیمانی نیز در کشور اتفاق افتاد، هنرمندان مقصر هستند یا سفارش‌دهندگان؟» نیز خاطرنشان کرده بود: «هر قرارداد کاری، ناظری دارد و در قراردادها نیز قید شده که اگر اثری مورد پسند نباشد، می‌توانند آن را نپذیرند. همچنین برخی هنرمندان نیز وقتی در کارشان ایرادی وجود دارد اما سفارش‌دهنده سختگیری نمی‌کند، به سمت درست کار کردن نمی‌روند و به مرور کارهایشان باری به هر جهت می‌شود و نگاه بلندی به هنر و کارشان پیدا نمی‌کنند و همان سبک کارشان را ادامه می‌دهند. بنابراین در این مورد، مقصر هر دو طرف هستند.»
> بی‌دقتی و بی‌کیفیتی
هرچند که همه ما از زمانی که سردار حاج قاسم سلیمانی به شهادت رسیدند تا امروز شاهد ساخت سردیس‌ها و مجسمه‌هایی از این مرد استثنایی تاریخ سرزمینمان بوده ایم، اما اگر جانب انصاف را رعایت کنیم و عادلانه بنگیریم درخواهیم یافت همانطور که حمید کنگرانی فراهانی بیان کرد اغلب این مجسمه‌ها نه در خور شخصیت این شهید بزرگوار بودند و نه در خور یک کار هنری قابل دفاع، چرا که همه به این موضوع واقفند که یک کار هنری جدا از فاکتورها و المان‌های زیبایی شناختی بصری، باید بتواند بیننده را به تفکر درباره شخصیت واقعی فردی که تندیس یا سردیس‌اش ساخته شده وادارد، به نحوی که پس از آنکه از تماشای تندیس یا سردیس مورد نظر فارغ شد و به خانه‌اش برگشت به دنبال شناخت جزئیات بیشتری از فردی که مجسمه‌اش را مشاهده کرده، برود و تحقیق و پژوهش کند که این فرد چه کاری انجام داده که تندیس یا سردیس‌اش را در موزه یا در میدان یا خیابان یا پارکی قرار داده اند. این یعنی هنر به کار گرفته شده در ساخت تندیس مرد بزرگی مانند سردار شهید حاج قاسم سلیمانی، علاوه بر نمایش زیبایی یک کار هنری اقدام به فرهنگسازی هم می‌کند. مثلا فردی که از خارج از کشور به منظور گردشگری به سرزمین ما می‌آید و به برج میلاد می‌رود و در موزه مشاهیر این برج به تماشای تندیس شهید حاج قاسم سلیمانی می‌ایستد، به اطلاعاتی که در آن موزه از این شهید بزرگوار به دست آورد قناعت نکرده و آن تندیس موجب می‌شود که او علاوه بر این اطلاعات، در بیرون از موزه به تحقیق و پژوهش درباره این شهید بپردازد. مسلما چنین فردی هنگامی که به سرزمین خود بر می‌گردد برای همه دوستان، اقوام و خویشاوندان تعریف خواهد کرد که در ایران موزه‌ای وجود دارد که ایرانیان تندیس یکی از شهدای سرزمینشان را در آن قرار داده اند، تندیسی که بسیار زیبا و شکیل، هنرمندانه و در اوج خلاقیت و دقت نظر ساخته شده و حرفهای زیادی برای گفتن دارد، اگر برای گردش به این سرزمین رفتید حتما سری به این موزه بزنید و آن تندیس را ببینید. این یعنی فرهنگسازی، یعی اشاعه فرهنگ، یعنی تبلور زیبایی بصری و زیبایی ایمان و عقیده، یعنی نامیرایی هنر و بسط و گسترش همه جانبه و جهانشمول آنچه هنر آن را به نمایش می‌گذارد. مسلما هنگامی که دقت، حوصله و اهمیت دادن به یک کار فرهنگی مانند ساخت سردیس و تندیس در دستور کار هنرمند و افرادی که این کار هنری را به هنرمند مورد نظر سفارش می‌دهند در اولویت نباشد، سردیس‌ها و تندیس‌هایی ساخته می‌شوند که به لحاظ کیفی اصلا و ابدا در حد و اندازه یک کار معمولی هم نخواهند بود، چه رسد به اینکه بخواهند در شان و مقام شخصی که این مجسمه متعلق به اوست، قرار بگیرند. طبیعی ست که چنین آثار هنری که در جاهای مختلف شهری و حتی در برخی موزه‌ها جانمایی می‌شوند هرگز نمی‌توانند آن تاثیری را که یک کار خوب و ارزشمند هنری می‌تواند داشته باشد را بر روی مخاطب داشته باشند.
> نمونه‌های فراوان
پیرامون بی‌دقتی و کم توجهی در حوزه ساخت مجسمه ها، سردیس‌ها و تندیس‌های مشاهیر در جامعه کم نداریم، خصوصا این اواخر (چند سال اخیر) همواره شاهد بوده‌ایم که نه در حوزه سفارش بودجه خوبی برای ساخت این قبیل آثار تخصیص داده می‌شود و نه هنرمندان کاربلدی مانند حمید کنگرانی فراهانی برای ساخت تندیس‌ها و سردیس‌های مورد نظر انتخاب شده و به کار گرفته می‌شوند. نمونه بارز این نوع آثار، سردیس‌های هنرمندانی است که همین چند وقت پیش در باغ هنر خانه هنرمندان نصب شدند و صدای خیلی‌ها را در آوردند، تا جایی که حتی برخی از هنرمندان که سردیس شان در آنجا قرار گرفته بود با گلایه بیان کردند که: «این کجاش شبیه منه؟» منصفانه هم اگر بنگریم حق دارند که گلایه کنند، سردیس‌های مورد نظر اصلا شباهتی به هنرمندانی که این سردیس‌ها از روی چهره آنها ساخته شده بود، نداشتند. برای مثال سردیس عباس کیارستمی را در نظر بگیرید، مگر می‌شود عینک عباس کیارستمی را از روی صورتش برداشت و سردیسی ساخت که این هنرمند را در حالیکه عینک به چشم ندارد، به نمایش بگذارد، اما دیدیم که شد. سردیس عباس کیارستمی در باغ هنر خانه هنرمندان عینک به چشم ندارد. بعد متولیان امر اعلام کردند که اصلاح می‌شود. همین عبارت «اصلاح می‌شود» ما را با پرسش‌های مهمی مواجه می‌شود. اول اینکه چرا باید بی‌دقتی صورت بگیرد که دوباره نیاز به اصلاح باشد؟ دوم اینکه این اصلاح چه زمانی قرار است صورت گیرد؟ سوم اینکه بودجه‌ای که قرار است برای این اصلاح اختصاص پیدا کند را چه کسی تامین خواهد کرد؟ چهارم اینکه تا زمانی که این اصلاح صورت نگرفته، تاثیری که این مجسمه‌ها روی مردم می‌گذارند را چه کسی جوابگو خواهد بود؟ مسلما تا زمان اصلاح این سردیس‌ها هر کسی از باغ هنر عبور کند و این سردیس‌ها را ببیند با خود چه فکرها که نخواهد کرد، مثلا اینکه «اینجا خانه هنرمندان است، باغ هنر هم هست، آنوقت سردیس هنرمندان اینگونه اند، خنده دار نیست؟» طبیعی ست که اینبار هنر نه از زیبایی برخوردار است و نه از خاصیت فرهنگسازی و اشاعه و گسترش آن در جامعه
ایرانی و جهانی.
نکته ظریف اینکه با یک مقایسه نه چندان کارشناسانه هم می‌توان دریافت که متاسفانه بسیاری از اهالی فن آنچنان که باید و شاید موضوع را جدی نمی‌گیرند و تمام هم و غم خودشان را به کار نمی‌بندند و به قول حمید کنگرانی فراهانی باری به هر جهت اقدام به ساخت سردیس‌ها و تندیس‌های بزرگان سرزمینمان می‌نمایند، در حالیکه می‌توان با اختصاص بودجه‌ای معقول و منطقی کار را به کاردان سپرد و اثری مانند تندیس سردار شهید حاج قاسم سلیمانی را پدید آورد.