از ابتدای دهه ۹۰ بررسی هرم جمعیتی کشور، نشان از کاهش جمعیت و سقوط شاخصهای جمعیتی میدهد؛ بر این اساس در آیندهای نهچندان دور باید شاهد نسلی سالمند و خالی از جوانان باشیم.به گزارش مهر؛ حرکت به سمت پیری، کاهش جمعیت جوان کشور، افول نرخ رشد جمعیت و در نهایت کاهش جمعیت کشور با شیبی نه چندان ملایم. اینها الفاظی است که طی چند سال اخیر زیاد به گوشمان خورده است. الفاظی که شاید برای بسیاری در حد چند کلمه عادی باشد و به راحتی از کنار آن عبور کنند، اما اگر پای آمار و ارقام جمعیت شناسان و کارشناسان این حوزه بنشینیم، با عمق بحران و معنای خطرناک این الفاظ آشنا میشویم. از ابتدای دهه ۹۰ به تدریج در میان آمارهای رسمیکشور نشانههایی از مواجه شدن با بحران کاهش جمعیت در سالهای آتی، نمایان شد. آمارهایی که برخی آن را جدی نگرفته اما موجب نگرانی بسیاری از کارشناسان و حتی رهبر معظم انقلاب شد و از همان زمان هشدارهایی نسبت به لزوم مقابله با این پدیده داده شد. نتایج سرشماریهای ابتدای دهه ۹۰ حاکی از روند رو به کاهش معیارهای جمعیت شناسی بود. میزان نرخ رشد، فرزند آوری، موالید و نرخ سالمندی از جمله مصادیقی بود که با مقایسه ارقام آنها نسبت به سالهای اولیه پس انقلاب، خبر از سرعت بالای تبدیل جوانان دهه ۶۰ به سالمندان دهههای آینده و در واقع حرکت جمعیت کشور به سوی پیری میداد. از سال ۶۵ سیاستهای نظام و برنامه توسعه اول با هدف کنترل جمعیت شروع به کار کرد و به همین جهت نتایج سرشماری آن سال مبدا تحقیقات جمعیتی قرار گرفت.
> کاهش بی سابقه نرخ باروری کشور
در بازه ای ۳۰ ساله
به عقیده کارشناسان، کاهش جمعیت کشور به عواملی همچون کاهش نرخ باروری، کاهش موالید، رشد مرگ و میر، مهاجرت و عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی وابسته است. بر اساس آمارها، نرخ رشد جمعیت سال ۶۵ برابر ۳.۹ درصد بوده و این نرخ سال ۹۵، به ۱.۲۴ درصد نزول پیدا کرده است. در واقع نرخ رشد جمعیت کشور در فاصله ۳۰ سال پس از انقلاب به کم تر از یک سوم سال ۶۵ رسیده است.نرخ باروری نیز شاخصه دیگری است که با بررسی هرم جمعیتی کشور، سقوط نرخ آن در فاصله سالهای ۶۵ تا ۹۵ کاملا مشهود است. نرخ باروری عبارت از تعداد فرزندانی که یک خانم در طول زندگی خود به دنیا میآورد، است.نتایج سرشماریها و آمارهای دهه ۶۰ نشان میدهد، سال ۶۵ نرخ فرزند آوری برابر ۶.۵ درصد بوده، این در حالی است که این رقم در سال ۹۵ به ۱.۸ درصد نزول یافته است. در واقع در این فاصله ۳۰ ساله، نرخ باروری کاهشی نزدیک به ۴.۷ درصدی داشته که به عقیده کارشناسان این کاهش در فاصله زمانی ۳۰ سال بی سابقه است. بر اساس آمارها، نرخ باروری در سال ۹۵ حتی از نرخ جانشینی هم پایین تر بوده است. نرخ جانشینی شاخصهای است که در صورتی که سطح باروری کشورها به آن برسد، نشان از ثبوت جمعیت و خروج از حالت بحران کاهش جمعیت میدهد. اما متاسفانه آخرین سرشماریهای کشور نشان میدهد، نرخ فرزندآوری در ایران حتی از شاخصه نرخ جانشینی نیز پایین تر بوده و روند کاهش جمعیت در ایران فعلا توقفی نخواهد داشت.
> کاهش ۸ درصدی موالید تنها در یک سال
در کنار متوسط تعداد فرزندانی که یک مادر در طول زندگی خود به دنیا میآورد، نرخ موالید نیز از دیگر شاخصهای جمعیتی است که در تعیین کاهش یا افزایش جمعیت موثر است. از سالهای اولیه دهه ۹۰، موج کاهش نرخ موالید در کشور به راه افتاد و از سال ۹۴ نیز عوامل و فشارهای اقتصادی و اجتماعی بر شدت این کاهش افزود. سطح نوسانات این شاخصه به گونه ای است که با ادامه روند کنونی، سالی ۴۵ هزار تولد در کشور از دست میرود. براساس آمارهای رسمیکشور، نرخ موالید سال ۹۴ برابر با یک میلیون و ۵۷۰هزار تولد، سال ۹۵، ۱ میلیون و ۵۲۸ و سال ۹۶، یک میلیون و ۴۸۷ بوده است. به علاوه این نرخ در ۹ ماه اول سال ۹۷ در مقایسه با سال ۹۶، در محدود زمانی یک ساله ۸ درصد کاهش پیدا کرده است. این شیب نشان دهنده کاهش بیشتر تولدها در سالهای آینده نیز خواهد بود.
> منتظر سونامیسالمندی در ایران باشید
در این خصوص صالح قاسمیجمعیت شناس با هشدار نسبت به پیر شدن جمعیت کشور میگوید: متاسفانه شاهد موج سالمندی در کشور هستیم به طوری که آمارهای این پدیده به شدت در حال افزایش است و در حال حاضر نرخ سالمندان بالای ۶۰ سال در کشور ۹.۵ درصد است. به علاوه تا سال ۱۴۰۰ این رقم به ۱۱ درصد خواهد رسید اما آمار عجیب و نگرانکننده دیگر آن است که پیشبینی میشود تا سال ۱۴۲۹ یعنی حدود سهدهه آینده به شمار سالمندان به بیش از ۳۲ درصد رسد. قاسمیبا بیان اینکه در واقع تا چندین دهه آینده شاهد سونامیسالمندی در ایران خواهیم بود، عنوان کرد: این امر به ساختارهای اجتماعی و اقتصادی کشور آسیب وارد کرده و کشور را دچار مشکلهای جدی خواهد کرد. به علاوه نرخ باروری کشور نیز موازی با سطح سالمندی در حال کاهش است به طوریکه سال ۹۵ نرخ فرزند آوری کشور برابر ۱.۸ درصد فرزند بوده و از نرخ جانشینی نیز پایین است.وی با توضیح در خصوص عنوان «تورم جوانی» که به جمعیت جوانان دهه شصتی نسبت داده میشود توضیح داد: در حال حاضر تعداد جوانان دهه ۶۰ در کشور ما زیاد است هر چند که در دهههای آینده شاهد کاهش آنها و در واقع حرکت این جمعیت به سوی پیری هستیم اما نکته قابل توجه آن است که این عنوان از سوی القا کنندگان کنترل جمعیت مطرح شده است؛ چرا که آمارها به گونه ای بیان میشود که به نظر میرسد سال ۶۵ نرخ باروری و فرزندآوری بسیار بالا بوده و پس یا پیش از آن با کاهش رو به رو بوده ایم. این در حالی است که نرخ باروری در سال ۶۵ برابر با شش و نیم فرزند و سال ۵۵، ۶ فرزند بوده است. در نتیجه استفاده از عنوان «تورم جوانی» برای متولدین دهه ۶۰ و بیان اینکه در آن دوره با انفجار جمعیت روبه رو بوده ایم، تصور غلطی است. مشخص است در صورتی که دولت و مسئولان مربوطه به فکر اصلاح الگوی جمعیت و فرزندآوری نباشند، طی سالهای آینده همچون کشورهای غربی دچار بحران و رکود جمعیت خواهیم شد و تمامیابعاد اجتماعی و اقتصادی کشور نیز با مشکل کنترل جمعیت سالمند کشور مواجه خواهد شد.